Έχουμε αναρωτηθεί για ποιό λόγο επικρατεί αυτή η απελπιστική κατάσταση στα ανατολικά νησιά του Αιγαίου; Εάν εξαιρέσουμε την περίοδο Ιανουαρίου 2015- Μαρτίου 2016 όπου οι ροές ήταν ασύλληπτες (π.χ. μόνον τον Οκτώβριο του 2015 εισήλθαν παρανόμως στη χώρα 214.οοο άτομα!), θα διαπιστώσουμε ότι τα όντως αυξημένα μεταναστευτικά κύματα αυτής της περιόδου δεν διαφέρουν σημαντικά από τα αντίστοιχα των προηγούμενων ετών.
Επιπλέον, την περίοδο 2012- 14 η κεντρική πολιτική εντολή ήταν να μη μένει κανένας στα ανατολικά νησιά για περισσότερες από 2- 3 ημέρες.
Του Άγγελου Συρίγου*
Η ρίζα του κακού για τη σημερινή κατάσταση στα νησιά βρίσκεται στο περίφημο ανακοινωθέν ΕΕ- Τουρκίας της 18ης Μαρτίου 2016. Θα το ακούσουμε να αναφέρεται και ως «συμφωνία» ή «δήλωση» ΕΕ- Τουρκίας.
Στην πραγματικότητα οποιοσδήποτε νομικός του χαρακτηρισμός είναι έωλος. Παρόλα αυτά όλοι, η ΕΕ, η Τουρκία, η Ελλάδα, Η Γερμανία το προσέχουν ως κόρην οφθαλμού για διαφορετικούς λόγους.
Από τουρκικής πλευράς το κίνητρο είναι η μεγάλη χρηματική βοήθεια για να ανακουφισθεί η χώρα από τα εκατομμύρια των Σύρων. Η χρηματική βοήθεια προς την Τουρκία για το Προσφυγικό μετά το ανακοινωθέν του 2016 ανέρχεται στα 6 δισεκατομμύρια ευρώ.
Από ευρωπαϊκής πλευράς το μείζον είναι ότι η Τουρκία μπήκε στη διαδικασία να συγκρατήσει τις ροές εντός της επικράτειάς της. Ενδεικτικά, οι ημερήσιες είσοδοι στην Ελλάδα στις 13 Μαρτίου 2016 ανέρχονταν σε 1400 άτομα.
Δύο εβδομάδες μετά την έκδοση του ανακοινωθέντος οι ροές είχαν περιορισθεί σε 122 άτομα την ημέρα για να πέσουν σε 50 άτομα τον Μάιο του 2016. Η Τουρκία απέδειξε εκείνη την περίοδο ότι έχει τη δυνατότητα να ελέγξει τις ροές απολύτως.
Ο λόγος που άφηνε κάποιες δεκάδες άτομα να περνούν στην Ελλάδα ήταν απλώς για να υπενθυμίζει στους Ευρωπαίους το πρόβλημα.
Η μοναδική αβαρία αφορούσε τη χώρα μας. Ως προς τη μεγάλη εικόνα ήμασταν ευχαριστημένοι για τη διακοπή των ροών. Υπήρχε και μία πρόβλεψη για επιστροφή όσων (συγκριτικά λίγων) εισέρχονταν στην Ελλάδα.
Η Τουρκία είχε αναλάβει την υποχρέωση να τους δέχεται πίσω. Οι συντάκτες του ανακοινωθέντος αγνοούσαν όμως μία ΚΡΊΣΙΜΗ ΠΑΡΆΜΕΤΡΟ. Όσοι εισέρχονταν, είχαν δικαίωμα να υποβάλλουν αίτηση για άσυλο δυνάμει της συμβάσεως του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (1951).
Βασική αρχή του προσφυγικού δικαίου είναι η εξατομικευμένη κρίση. Επομένως, δεν μπορούσε να υπάρξει διαδικασία μαζικών, συνοπτικών διαδικασιών. Η κάθε αίτηση ασύλου πρέπει να εξετασθεί ξεχωριστά με συνέντευξη του αιτούντος. Αυτό απαιτεί χρόνο.
Τότε ακριβώς εμφανίσθηκε η Τουρκία που δήλωσε ότι δεν θα δέχεται επιστροφές ατόμων από την Ελλάδα, εάν αυτοί δεν διαμένουν στα νησιά. Είπε ότι θέλει να είναι βέβαια ότι οι πρόσφυγες που θα επιστρέφονται, εισήλθαν στη χώρα μας μετά τις 18 Μαρτίου 2016 οπότε και εξεδόθη το επίμαχο ανακοινωθέν.
Δεν είναι γνωστά περισσότερα για τη συγκεκριμένη αυθαίρετη ερμηνεία της Τουρκίας. Δεν αναφέρεται άλλωστε κάτι σχετικό στο ανακοινωθέν ΕΕ- Τουρκίας. Ούτε γνωρίζουμε για ποιο λόγο την δέχθηκε η Ελλάδα. Αυτή τη στιγμή πάντως, θεωρείται ότι είναι ένα είδος θεόσφατου που ορίζει τις επιστροφές στην Τουρκία.
Στα δελτία αιτούντων άσυλο επιβάλλεται γεωγραφικός περιορισμός κυκλοφορίας τους στα νησιά Λέσβο, Ρόδο, Σάμο, Κω, Λέρο και Χίο. Αντιθέτως, όσοι θα φύγουν για να αποσυμφορηθούν οι δομές, δεν μπορούν να επιστρέψουν πλέον στην Τουρκία, εάν απορριφθεί η αίτησή τους για άσυλο.
Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι οι αιτήσεις ασύλου πρέπει να διεκπεραιωθούν στα νησιά. Έτσι οι δομές είναι πάντα γεμάτες. Πρόκειται για ένα ακόμη σημείο που πρέπει να αλλάξει.
*Αν. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής, Βουλευτής της ΝΔ στην Α' Αθηνών