Περισσότεροι από δύο στους δέκα ενήλικες όλων των ηλικιών βασανίζονται καθημερινά από αίσθημα καψίματος πίσω από το στέρνο («καούρες»), καθώς παλινδρομεί προς τον λαιμό τους το περιεχόμενο του στομάχου τους.
Η κατάσταση αυτή, που είναι γνωστή ως γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, οφείλεται στη δυσλειτουργία ενός μυ που βρίσκεται στο κάτω μέρος του οισοφάγου και λειτουργεί σαν βαλβίδα μονής κατεύθυνσης.
Ο μυς αυτός είναι ο κατώτερος οισοφαγικός σφιγκτήρας και, όταν λειτουργεί φυσιολογικά, επιτρέπει τη μετακίνηση της τροφής μόνο προς το στομάχι. Όταν, όμως, δυσλειτουργεί, το φαγητό και τα οξέα του στομάχου μπορεί να κινηθούν προς τον οισοφάγο, με συνέπεια να εκδηλώνει ο ασθενής τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της παλινδρόμησης, δηλαδή «καούρες» και επιστροφή άπεπτων τροφών στο στόμα (αναγωγές).
«Η δυσλειτουργία του κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα μπορεί να οφείλεται σε νόσους όπως η παχυσαρκία και η διαφραγματοκήλη, σε διατροφικούς παράγοντες και σε επιβαρυντικές συνήθειες όπως το κάπνισμα και η υπερκατανάλωση καφεΐνης ή/και αλκοόλ. Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση μπορεί να προκαλέσει και η εγκυμοσύνη, η οποία συχνά διαταράσσει τη λειτουργία του σφιγκτήρα, αλλά αυτή κατά κανόνα είναι παροδική και εξαφανίζεται μετά τον τοκετό», εξηγεί ο Δρ. Νικηφόρος Μπαλλιάν, γενικός χειρουργός με εξειδίκευση στη λαπαροσκοπική και ενδοσκοπική χειρουργική οισοφάγου (http://www.nballian.gr).
Αν και τα τυπικά συμπτώματα της παλινδρόμησης είναι «καούρες» και αναγωγές, σε μερικές περιπτώσεις παρατηρούνται και άτυπα συμπτώματα, όπως χρόνια βραχνάδα, βρογχικό άσθμα, συχνά επεισόδια πνευμονίας απο εισρόφηση, χρόνιος βήχας, λαρυγγίτιδα ή φαρυγγίτιδα.
Στους ασθενείς που έχουν τυπικά και ήπια συμπτώματα μπορεί να χορηγηθεί δοκιμαστικά φαρμακευτική αγωγή, δίχως να προηγηθούν διαγνωστικές εξετάσεις. Αν, όμως, τα συμπτώματα είναι έντονα, δεν υποχωρούν με τα φάρμακα ή είναι άτυπα, ο ασθενής πρέπει να υποβληθεί σε εξετάσεις όπως η ενδοσκόπηση (οισοφαγοσκόπηση και γαστροσκόπηση) για να εξακριβωθεί που οφείλονται.
Σε αρκετές τέτοιες περιπτώσεις, η θεραπεία εκλογής είναι η εγχείρηση με την οποία ουσιαστικά θα δημιουργηθεί μία νέα «βαλβίδα» ανάμεσα στον οισοφάγο και στο στομάχι.
«Κύρια ένδειξη για χειρουργική θεραπεία αποτελεί η αποτυχία της φαρμακευτικής θεραπείας, είτε λόγω επίμονων συμπτωμάτων είτε λόγω βλάβης στον οισοφάγο όπως οισοφαγίτιδα, στένωση ή ύπαρξη μίας κατάστασης που λέγεται οισοφάγος Barrett και χαρακτηρίζεται από αλλοιώσεις στα κύτταρα του οισοφαγικού τοιχώματος», λέει ο Δρ. Μπαλλιάν. «Πρόσθετες ενδείξεις είναι η δυσανεξία στα φάρμακα λόγω ανεπιθύμητων ενεργειών και η νεαρή ηλικία του ασθενούς, δεδομένου ότι πολλοί νέοι δεν επιθυμούν να λαμβάνουν φάρμακα για την υπόλοιπη ζωή τους».
Οι αντενδείξεις για χειρουργική θεραπεία (όπως π.χ. ιστορικό ορισμένων χειρουργικών επεμβάσεων στο στομάχι ή/και τον οισοφάγο), είναι σχετικά σπάνιες.
Στόχος της χειρουργικής επέμβασης (θολοπλαστική) είναι να δημιουργηθεί μία νέα «βαλβίδα» στη θέση του κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα, η οποία θα αποτρέπει πλήρως και μόνιμα την παλινδρόμηση. Αυτό συνήθως επιτυγχάνεται με περιτύλιξη του ανώτατου σημείου του στομάχου (λέγεται θόλος) γύρω από το σημείο όπου ο οισοφάγος ενώνεται με το στομάχι (λέγεται γαστροοισοφαγική συμβολή).
Αν ο ασθενής, εκτός από δυσλειτουργία του σφιγκτήρα έχει και διαφραγματοκήλη, αυτή θα διορθωθεί στο ίδιο χειρουργείο, ενώ αν είναι ιδιαίτερα παχύσαρκος (έχει Δείκτη Μάζας Σώματος πάνω από 35) και δεν μπορεί να αδυνατίσει με δίαιτα και άσκηση, μπορεί να του προταθεί να υποβληθεί σε γαστρικό bypass - μία επέμβαση που αντιμετωπίζει την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και την παχυσαρκία ταυτόχρονα.
Η χειρουργική θεραπεία κατορθώνει να καταπραΰνει με επιτυχία πάνω από 95% τα τυπικά συμπτώματα της παλινδρόμησης, αλλά στους ασθενείς με άτυπα συμπτώματα η επιτυχία είναι λίγο μικρότερη, γιατί μερικές φορές αυτά δεν οφείλονται μόνο σε παλινδρόμηση αλλά και σε κάποιο άλλο υποκείμενο πρόβλημα.
«Η πλειονότητα των ασθενών που χειρουργούνται για γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση χρειάζονται νοσηλεία μίας-δύο ημερών μόνο. Μετά το χειρουργείο θα πρέπει να προσέχουν την διατροφή τους για λίγες ημέρες, πίνοντας μόνο υγρά τις 2-3 πρώτες μέρες και στη συνέχεια καταναλώνοντας για λίγες μέρες πολτοποιημένες τροφές», λέει ο ειδικός.
Μακροπρόθεσμοι περιορισμοί στην δίαιτα δεν υπάρχουν. Ο πόνος της εγχείρησης συνήθως είναι αντιμετωπίσιμος με ήπια αναλγητικά φάρμακα, τα οποία κατά κανόνα λαμβάνονται μόνο για τις πρώτες μετεγχειρητικές μέρες. Για χρονικό διάστημα έξι εβδομάδων, τέλος, ο ασθενής θα πρέπει να αποφεύγει να σηκώνει αντικείμενα με βάρος μεγαλύτερο από πέντε κιλά.
Διεθνείς μελέτες έχουν δείξει ότι η εγχείρηση για την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, αφού στην πενταετία από αυτήν σχεδόν το 85% των ασθενών δεν έχουν πια συμπτώματα και δεν λαμβάνουν φάρμακα γι’ αυτήν, το 10% παραμένουν χωρίς συμπτώματα με τη συνδρομή φαρμάκων και μόνο το 5% έχουν μερική ή, σπανιότερα, πλήρη υποτροπή των συμπτωμάτων τους.
Ανεξάρτητα από το χειρουργείο, πάντως, «στους ασθενείς συνιστώνται και ορισμένα υγιεινοδιαιτητικά μέτρα, όπως να αποφεύγουν τα μεγάλα και βαριά γεύματα, να διακόψουν το κάπνισμα, να αποφεύγουν την κατανάλωση αλκοόλ και καφεΐνης, καθώς και να αποφεύγουν την κατανάλωση φαγητού τρεις ώρες πριν τον ύπνο», καταλήγει ο Δρ. Μπαλλιάν.