Η πρόσφατη απονομή του βραβείου Νομπέλ οικονομικής επιστήμης στον Αμερικανό Richard Thaler (γεννήθηκε στο Νιού Τζέρσεϋ το 1945) έστρεψε εκ νέου τα φώτα της δημοσιότητας στα λεγόμενα συμπεριφορικά οικονομικά (behavioural economics).
Όχι ότι ο διεπιστημονικός αυτός κλάδος, που συνδυάζει πορίσματα της οικονομικής επιστήμης και της ψυχολογίας, δεν είχε ήδη τύχει επαρκούς αναγνώρισης, δεδομένου ότι πριν από τον φετινό βραβευμένο είχαν λάβει την ίδια διάκριση για την συμβολή τους στο αυτό αντικείμενο οι Herbert Simon (1978), Daniel Kahneman (2002) και Robert Schiller (2013).
Του Κώστα Χριστίδη*
Σε τί συνίσταται, όμως, η αξία των συμπεριφορικών οικονομικών;
Η απάντηση πρέπει να ξεκινήσει από το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι, με μεγάλη διαφορά, το πλέον ορθολογικό από όλα τα έμβια όντα, γεγονός που τον οδήγησε να κυριαρχήσει στον πλανήτη, να προβεί σε εκπληκτικές ανακαλύψεις και να βελτιώσει σε απίστευτο βαθμό το βιοτικό του επίπεδο.
Η οικονομική επιστήμη μελετά την ανθρώπινη συμπεριφορά βάσει της οποίας οι πόροι, που πάντοτε σπανίζουν (διότι οι ανθρώπινες ανάγκες είναι διαρκώς πολλαπλασιαστές και ουδέποτε ικανοποιούνται πλήρως), κατανέμονται μεταξύ διαφόρων χρήσεων που ανταγωνίζονται η μία την άλλη.
Ο κάθε άνθρωπος θέτει στόχους που αποβλέπουν στην ικανοποίηση των υποκειμενικών προτιμήσεών του και προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τους διαθέσιμους πόρους έτσι ώστε να επιτύχει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ποσοτικά και ποιοτικά, την επίτευξη των στόχων του.
Στην προσπάθεια αυτή ο άνθρωπος δεν δρα με τέλειο ή απόλυτο ορθολογισμό, ο οποίος, άλλωστε, συχνά είναι αδύνατος λόγω έλλειψης αναγκαίων πληροφοριών ή λόγω ύπαρξης αυξημένης αβεβαιότητας κλπ. Πέραν, όμως, των δυσκολιών αυτών, υποπίπτει σε συχνά και ενίοτε καταστρεπτικά διανοητικά λάθη.
Ο Thaler, στο βιβλίο του Nudge, που συνέγραψε με τον Cass Sunstein, δίνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: ενώ συμφέρει στους ανθρώπους να εξοφλούν, εφ’ όσον έχουν επαρκές υπόλοιπο στον τραπεζικό τους λογαριασμό, το σύνολο του μηνιαίου λογαριασμού της πιστωτικής τους κάρτας, προτιμούν να εξοφλήσουν μόνο το ελάχιστο επιβαλλόμενο όριο, χάνοντας έτσι σημαντικά ποσά από την διαφορά μεταξύ του επιτοκίου χρέωσης της κάρτας τους και του καταθετικού επιτοκίου του λογαριασμού τους.
Τα συμπεριφορικά οικονομικά εντόπισαν συστηματικά λάθη στην διαδικασία λήψης αποφάσεων, τα οποία, συνοπτικά, συνίστανται σε απλούς και αυθόρμητους νοητικούς κανόνες που τους ακολουθούμε – αντί της ορθολογικής προσέγγισης – προκειμένου να επιλύσουμε ένα πρόβλημα ή να λάβουμε μίαν απόφαση.
Η συνειδητοποίηση αυτών των λαθών καθώς και άλλων ευρημάτων του Thaler, όπως ότι οι άνθρωποι αποδίδουν σημασία σε ένα ενίοτε ασαφές αίσθημα δικαιοσύνης, ότι δυσκολεύονται να χαλιναγωγήσουν τις παρορμήσεις τους, ότι απεχθάνονται να απολέσουν ό,τι ήδη κατέχουν, έχει μεγάλη πρακτική σημασία για την πρόβλεψη και την αντιμετώπιση των φαινομένων αυτών.
Ο Μπαράκ Ομπάμα χρησιμοποίησε τις υπηρεσίες του Thaler για την βελτίωση της αποτελεσματικότητας των δημοσίων υπηρεσιών ενώ ήδη πολλοί οικονομολόγοι επιδίδονται σε εμπειρικές έρευνες επί συγκεκριμένων θεμάτων δημόσιας πολιτικής με βάση τα συμπεριφορικά οικονομικά.
Νομικός – Οικονομολόγος*