Ο οικονομικός αποκλεισμός και πως επηρεάζει άτομα και κοινωνίες. Η συμβολή της χρηματοοικονομικής ένταξης στην καταπολέμηση των ανισοτήτων και τι πρέπει να προσεχθεί κατά τη διαδικασία.
Η χρηματοοικονομική ένταξη αναδύεται πλέον ως ένα νέο πρότυπο ανάπτυξης μίας χώρας, αφού – υπό προϋποθέσεις- μπορεί να μειώσει την φτώχεια και τις κοινωνικές ανισότητες και να συμβάλλει καθοριστικά στην κοινωνική ενσωμάτωση των πιο ευάλωτων τμημάτων του πληθυσμού και ιδιαίτερα των μειονοτήτων.
Του Νικόλαου Φίλιππα*
Σύμφωνα με μία σειρά διεθνών επιστημονικών μελετών, η χρηματοοικονομική ένταξη όλων των πολιτών στο επίσημο χρηματοπιστωτικό σύστημα μειώνει την φτώχεια και περιορίζει τις κοινωνικές ανισότητες, ενώ ο χρηματοοικονομικός αποκλεισμός πλήττει τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και ιδιαίτερα τις μειονότητες.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό για την χρηματοοικονομική ένταξη περίπου 1,7 δισεκατομμύρια ενήλικες –περίπου το μισό του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού – δεν έχουν λογαριασμό σε κάποιο επίσημο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα (unbanked). Φυσικά η πλειοψηφία των ατόμων αυτών βρίσκεται στις χώρες της Αφρικής και της Ασίας.
Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν διαφορετικοί ορισμοί για την χρηματοοικονομική ένταξη, μία σύνθεση των υπαρχόντων ορισμών θα μπορούσε να ήταν η παρακάτω: Χρηματοπιστωτική ένταξη, είναι η κατάσταση κατά την οποία όλοι οι πολίτες ανεξάρτητα από το φύλο, το χρώμα και το εισόδημα τους, έχουν πρόσβαση και μπορούν να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά τις υπάρχουσες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους και στις οικονομικές τους δυνατότητες, με σχετική ευκολία, λογικό κόστος και με προστασία των δικαιωμάτων τους, έχοντας ως απώτερο στόχο την βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους (well being).
Μέχρι στιγμής, οι φτωχοί του κόσμου ζουν και εργάζονται σε αυτό που αποκαλείται ανεπίσημη οικονομία, η οποία δεν είναι καθόλου αμελητέα. Αν και έχουν λίγα χρήματα, αποταμιεύουν, δανείζονται και διαχειρίζονται τα καθημερινά τους έξοδα.
Όμως, χωρίς πρόσβαση στις παρεχόμενες υπηρεσίες διάφορων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, όπως σε λογαριασμούς ταμιευτηρίου, σε χρεωστικές κάρτες, σε ασφάλιση ή σε εξασφάλιση γραμμής πίστωσης, θα πρέπει να βασίζονται σε ανεπίσημα μέσα διαχείρισης των χρημάτων τους. Αυτά συμπεριλαμβάνουν την οικογένεια και τους φίλους τους, χρήματα στο χέρι, ενεχυροδανειστές, εταιρείες δανεισμού ή και να φυλάνε τα χρήματα τους «κάτω από το στρώμα».
Κάποιες φορές αυτές οι επιλογές είναι ακριβές, σίγουρα ανεπαρκείς, ακανόνιστες και κάποιες φορές επικίνδυνες. Το να συμπεριλαμβάνονται δυνητικά όλοι οι πολίτες στο επίσημο χρηματοοικονομικό σύστημα του βοηθά να:
• Πραγματοποιούν καθημερινές συναλλαγές συμπεριλαμβανομένων, τη λήψη και αποστολή χρημάτων με χαμηλό κόστος, ιδιαίτερα για τους μικροπαραγωγούς και τους εμπόρους.
• Προστατεύουν τα χρήματα τους, να αποταμιεύουν και να διαχειρίζονται τα έσοδα και έξοδα τους.
• Χρηματοδοτούνται μικρέ ή μικρομεσαίες επιχειρήσεις, βοηθώντας τους ιδιοκτήτες να επενδύουν και να τις μεγαλώνουν.
• Περιορίζουν τα αποτελέσματα που προκαλούν διάφορα χρηματοοικονομικά shocks, όπως οι βλάβες, οι κλοπές, οι φυσικές καταστροφές, διάφορες ιατρικές ανάγκες κτλ.
• Βελτιώνουν την γενικότερη ποιότητα της ζωής τους.
Τα πλεονεκτήματα της χρηματοοικονομικής ένταξης είναι σημαντικά όχι μόνο για τα άτομα, αλλά και τις οικονομίες. Η χρηματοοικονομική ένταξη συνδέεται άμεσα με την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη κάθε χώρας και παίζει σημαντικό ρόλο στη μείωση του επιπέδου φτώχειας και στην βελτίωση της κοινωνικής συνοχής.
Επιπρόσθετα φαίνεται ότι η παροχή κατάλληλων χρηματοοικονομικών υπηρεσιών προσαρμοσμένων στις συγκεκριμένες ανάγκες και δυνατότητες των φτωχών πολιτών, μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά τη βελτίωση της ευημερίας τους και να ενισχύσει τη δραστηριότητα των μικρών επιχειρήσεων τους. Για παράδειγμα, η μικροπίστωση, η μικροασφάλιση και οι πληρωμές μέσω κινητών τηλεφώνων (mobile banking) έχουν αλλάξει την ζωή, αλλά και την επιχειρηματικότητα πολλών φτωχών πολιτών σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ιδιαίτερα η χρηματοοικονομική τεχνολογία (fintech) έχει συμβάλλει αποτελεσματικά στην βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των φτωχών πολιτών, ιδιαίτερα των αγροτών, μειώνοντας την εκμετάλλευση τους από τους εμπόρους.
Επιπρόσθετα μειώθηκε δραστικά το κόστος συναλλαγών με τα διάφορα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και ο χρόνος εκτέλεσης τους. Και το πιο σημαντικό, η τεχνολογία εκμηδένισε την απόσταση!
Ιδιαίτερα σημαντικοί παγκόσμιοι και πολλοί εθνικού Οργανισμοί που χαράσσουν πολιτικές – μεταξύ αυτών ο ΟΟΣΑ- θεωρούν τη χρηματοοικονομική ένταξη ως μια σημαντική αναπτυξιακή προτεραιότητα.
Το G20 συμπεριέλαβε το ζήτημα της χρηματοοικονομικής ενσωμάτωσης, ως ένα από τα βασικά θέματα συζήτησης στη σύνοδο κορυφής στο Pittsburgh το 2009. Μέχρι το φθινόπωρο του 2013, περισσότεροι από 50 θεσμοί χάραξης πολιτικής και ρυθμίσεων είχαν ενσωματώσει πολιτικές χρηματοοικονομικής ενσωμάτωσης στις χώρες τους.
Η Παγκόσμια Τράπεζα τον Οκτώβριο του 2013 έθεσε ως παγκόσμιο στόχο την οικουμενική πρόσβαση των πολιτών σε βασικές συναλλακτικές υπηρεσίες ως ένα σημαντικό μέσο προς την πλήρη χρηματοοικονομική ενσωμάτωση- ένα κόσμο όπου όλοι οι πολίτες θα έχουν πρόσβαση και θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες που χρειάζονται για να αξιοποιήσουν τις υπάρχουσες ευκαιρίες και να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους σε μόνιμη βάση.
Φυσικά τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικά στην χορήγηση δανείων, αντλώντας τα διδάγματα από την πρόσφατη μεγάλης διάρκειας χρηματοπιστωτική κρίση και την υπερχρέωση του πλανήτη.
*Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού