Το μεγαλύτερο τροπικό δάσος του κόσμου, ο Αμαζόνιος, πλησιάζει σε ένα κρίσιμο σημείο που ενδέχεται να οδηγήσει σε μη αναστρέψιμη περιβαλλοντική κατάρρευση, μετατρεπόμενος σε οικοσύστημα τύπου σαβάνας. Αυτή η μεταβολή θα μπορούσε να επέλθει μέχρι το 2100 λόγω της συνδυαστικής πίεσης της κλιματικής αλλαγής και της μαζικής αποψίλωσης. Ο Αμαζόνιος εκτείνεται σε πάνω από 6 εκατομμύρια τετρ. χλμ. και αποτελεί το καταφύγιο για το 10% όλων των γνωστών ειδών φυτών και ζώων.
Σύμφωνα με τη WWF, το τροπικό δάσος του Αμαζονίου αποθηκεύει από 90 έως 140 δισ. μετρικούς τόνους άνθρακα και δέχεται ετησίως πάνω από 180 εκατοστά βροχής. Αυτό το οικοσύστημα είναι βασικό στοιχείο των κύκλων νερού και άνθρακα της Γης. Τα τελευταία 100 χρόνια, ωστόσο, τέτοιου είδους δάση έχουν καταστεί ευάλωτα σε ξηρασίες και πυρκαγιές, κυρίως εξαιτίας της αποψίλωσης και της κλιματικής ανισορροπίας. Μόνο το 2024, ο Αμαζόνιος έχασε 28.000 τετρ. χλμ. βλάστησης — μια έκταση ίση με την πολιτεία της Μασαχουσέτης.
Ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι βρισκόμαστε πολύ κοντά σε ένα σημείο καμπής, όπου ολόκληρος ο Αμαζόνιος μπορεί να μεταβληθεί σε σαβάνα. Άλλοι αμφιβάλλουν. Νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Geophysical Research Letters εξέτασε το πιθανό μέλλον του δάσους. Ο Άντριου Φρεντ, γεωεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Κέιμπριτζ, τόνισε ότι το ερώτημα δεν είναι αν μπορεί να συμβεί η κατάρρευση, αλλά σε ποιο επίπεδο αλλαγών θα ενεργοποιηθεί.
Με τη χρήση ενός υπολογιστικού μοντέλου που προσομοιώνει την τυπική δυναμική της περιοχής, η ερευνητική ομάδα εντόπισε τρία κρίσιμα όρια:
- Απώλεια 65% της δασικής κάλυψης
- Μείωση 10% στην υγρασία από τον Ατλαντικό
- Πτώση 6% στη βροχόπτωση
Αν ξεπεραστούν αυτοί οι δείκτες, ακόμη και μικρές αλλαγές μπορούν να πυροδοτήσουν την κατάρρευση του οικοσυστήματος.
Τα δέντρα παίζουν ρόλο-κλειδί στην ανακύκλωση της υγρασίας. Αντλούν νερό και το απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα, το οποίο επιστρέφει ως βροχή. Αν όμως μειωθεί η βλάστηση, λιγοστεύει η βροχόπτωση, το έδαφος ξηραίνεται και το δάσος υποβαθμίζεται. Αυτή η αλλαγή μπορεί να επέλθει τόσο από ανθρώπινη επέμβαση όσο και από κλιματικές μεταβολές.
Οι ερευνητές παραδέχονται πως το μοντέλο τους αγνοεί τις γεωγραφικές διαφορές, καθώς εξετάζει μόνο ένα τμήμα του δάσους. Ο Κρις Μπούλτον του Πανεπιστημίου Exeter σημειώνει ότι η θέση της αποψίλωσης είναι κρίσιμη — ειδικά αν αυτή ξεκινά από τις ακτές του Ατλαντικού, επηρεάζοντας την υγρασία προς το εσωτερικό του Αμαζόνιου. Οι επιστήμονες καταλήγουν με σαφή προειδοποίηση: ακόμη και σε σενάρια ήπιας κλιματικής αλλαγής, η συνεχιζόμενη αποψίλωση αρκεί για να αποδιαρθρώσει το σύστημα μέσα στον επόμενο αιώνα. Ο Άντριου Φρεντ τονίζει ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε πλήρη κατανόηση πριν δράσουμε: «Η αβεβαιότητα δεν είναι λόγος για αδράνεια».