Χρόνο με τον χρόνο, χιλιάδες αγρότες τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα συνταξιοδοτούνται και όλο και λιγότεροι νέοι παίρνουν τη θέση τους. Η εικόνα είναι κοινή σε όλη την ΕΕ: αχυρώνες κλείνουν, η γη ενοικιάζεται σε ολοένα μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις και τα σχολεία των χωριών βάζουν το ένα λουκέτο πίσω από το άλλο.
Το αποτέλεσμα το παρουσιάζει γλαφυρά και το Politico σε ρεπορτάζ του: λιγότεροι άνθρωποι παράγουν τρόφιμα, τα ράφια των σούπερ μάρκετ γεμίζουν με εισαγόμενα προϊόντα και το επάγγελμα του αγρότη βυθίζεται σταδιακά σε παρακμή.
Η νέα στρατηγική της Κομισιόν
Αυτή την αργή αλλά βαθιά κρίση καλείται να αντιμετωπίσει σήμερα η Κομισιόν, όταν ο Επίτροπος Γεωργίας Κριστόφ Χάνσεν παρουσιάσει τη Στρατηγική της ΕΕ για την Ανανέωση των Γεωργικών Γενεών — ένα σχέδιο που στοχεύει να αποτρέψει τη νέα γενιά παραγωγών τροφίμων από το να εγκαταλείψει το επάγγελμα προτού καν ξεκινήσει.
«Οι νέοι αγρότες ζητούν δράση από τους πολιτικούς εδώ και πάνω από μια δεκαετία», λέει στο Politico ο Πέτερ Μέντεντορπ, 25 ετών, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Νέων Αγροτών (CEJA). Αν και αναμένει με αγωνία τις ανακοινώσεις του Επιτρόπου, διατηρεί επιφυλάξεις:
«Σε ποιο βαθμό μπορούν όλες αυτές οι ωραίες προτάσεις να γίνουν πράξη, αν δεν συνοδεύονται από χρηματοδότηση;»
Η Κομισιόν θέτει ως στόχο τα κράτη μέλη να διαθέτουν το 6% των κονδυλίων της ΚΑΠ για την ανανέωση των γενεών στη γεωργία — διπλάσιο ποσοστό από το σημερινό. Αν επιτευχθεί, η CEJA θα μπορούσε να λάβει πάνω από 17 δισ. ευρώ την περίοδο 2028–2034. Το ερώτημα όμως παραμένει: μπορεί αυτό το σχέδιο να σταματήσει τον αφανισμό της ευρωπαϊκής υπαίθρου;
Εκτός παιχνιδιού λόγω κόστους
Περισσότερο από το 1/3 των αγροτών στην Ευρώπη είναι άνω των 65 ετών, ενώ λιγότεροι από ένας στους οκτώ είναι κάτω των 40.
«Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι νέοι δεν θέλουν να γίνουν αγρότες — είναι ότι είναι σχεδόν αδύνατο να ξεκινήσουν», λέει η Σάρα Τιλ, 21 ετών, αντιπρόεδρος της ένωσης νέων αγροτών του Λουξεμβούργου.
Ένα εκτάριο καλλιεργήσιμης γης στην ΕΕ κοστίζει σχεδόν 12.000 ευρώ, ενώ στην Ολλανδία αγγίζει τα 90.000 ευρώ κατά μέσο όρο. «Όταν ξεκινάς, οι τράπεζες ζητούν εγγυήσεις που οι γονείς σου δεν μπορούν να δώσουν — είναι ένας φαύλος κύκλος», λέει ο Φλοριάν Πονσελέ, 29 ετών, κτηνοτρόφος από το Βέλγιο.
Ο Ρόι Μέιερ, πρόεδρος της ολλανδικής οργάνωσης NAJK, το θέτει ωμά:
«Οι τράπεζες βλέπουν τους νέους αγρότες ως ρίσκο. Αν είσαι 25 και θες να αγοράσεις γη, ξέχασέ το».
Οι νέοι δεν ζητούν «εύκολο χρήμα», αλλά σταθερότητα και ξεκάθαρους κανόνες. «Οι άνθρωποι της ηλικίας μου δεν φοβούνται την καινοτομία. Θέλουμε να χρησιμοποιούμε drones, δεδομένα, τεχνητή νοημοσύνη. Αλλά για να επενδύσουμε, χρειαζόμαστε κανόνες που δεν αλλάζουν με κάθε νέα μεταρρύθμιση».
Η ΕΕ ανεβάζει τον πήχη
Οι Βρυξέλλες προσπαθούν εδώ και δεκαετίες να προσελκύσουν νέους αγρότες μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), με μέτρια αποτελέσματα. Σήμερα, τα κράτη μέλη αφιερώνουν το 3% των πληρωμών της ΕΕ σε προγράμματα για νέους — περίπου 6,8 δισ. ευρώ για το 2023–2027.
Ο Χάνσεν όμως θέλει να διπλασιάσει τη φιλοδοξία, στοχεύοντας να φτάσει το 25% των αγροτών κάτω των 40 ετών έως το 2040. Για να το πετύχει, προτείνει δάνεια έως 300.000 ευρώ, φορολογικές ελαφρύνσεις, περιορισμό πληρωμών προς συνταξιούχους και πολιτικές διαχείρισης γης.
Οι ενώσεις νέων αγροτών ωστόσο φοβούνται ότι οι φιλοδοξίες υπερβαίνουν τα μέσα. Ο στόχος του 6% δεν είναι δεσμευτικός, κάτι που αφήνει περιθώριο στις κυβερνήσεις να διαθέσουν ακόμη λιγότερα.
Η Ελλάδα στον πάτο της κατάταξης
Στην ΕΕ, μόλις το 11,9% των επικεφαλής αγροτικών εκμεταλλεύσεων είναι νέοι, ενώ στην Ελλάδα το ποσοστό πέφτει στο 7,2%, ξεπερνώντας μόνο την Πορτογαλία (6,4%) και την Κύπρο (5,1%).
Κατά τη διάρκεια του Άτυπου Συμβουλίου Υπουργών Γεωργίας και Αλιείας της ΕΕ στη Βαρσοβία, ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Κώστας Τσιάρας εστίασε στην ανάγκη περαιτέρω στήριξης των νέων γεωργών, χαρακτηρίζοντάς τους «φορείς αλλαγής» για την καινοτομία και τη βιωσιμότητα του πρωτογενούς τομέα.
Οι ελληνικές προτάσεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης
-
Οικονομικά κίνητρα: Ενίσχυση επενδύσεων, χαμηλότοκα δάνεια, φορολογικές ελαφρύνσεις και στήριξη για αγορά γης και εξοπλισμού.
-
Εκπαίδευση και συμβουλευτική: Εκπαιδευτικά προγράμματα με έμφαση στην τεχνολογία, καινοτομία και επιχειρηματικότητα.
-
Αναβάθμιση αγροτικής ζωής: Πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, εκπαίδευση, υγεία, μεταφορές και ψηφιακές υποδομές.
-
Πολυλειτουργικότητα γεωργίας: Στήριξη αγροτουρισμού, μεταποίησης, τοπικών προϊόντων και πράσινων πρακτικών.
-
Θεσμικά μέτρα: Αντιμετώπιση αθέμιτων εμπορικών πρακτικών και προστασία από εισαγωγές που δεν τηρούν τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Η Ευρώπη, μέσα από τη νέα στρατηγική της, προσπαθεί να αποτρέψει μια δημογραφική κατάρρευση της υπαίθρου — μια μάχη που θα κρίνει αν το επάγγελμα του αγρότη θα επιβιώσει ή θα μετατραπεί σε κομμάτι της ιστορίας.