Η ξηρασία και η ερημοποίηση αποτελούν σήμερα δύο από τις πιο υποτιμημένες αλλά εξαιρετικά καταστροφικές απειλές για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Δεν είναι απλώς φυσικά φαινόμενα, αλλά κοινωνικοοικονομικές κρίσεις σε εξέλιξη, με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον άνθρωπο. Περισσότερες από 100 χώρες πλήττονται ήδη σοβαρά, με εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργήσιμης γης να μετατρέπονται σε άγονες εκτάσεις, απογυμνωμένες από ζωή και παραγωγική αξία.
Η κλιματική αλλαγή, η υπερεκμετάλλευση φυσικών πόρων, η αποψίλωση δασών και οι λανθασμένες γεωργικές πρακτικές εντείνουν ένα φαινόμενο που τροφοδοτείται από τις ίδιες τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Στα εύφορα εδάφη, η πτώση της στάθμης των υπόγειων υδάτων, η απώλεια οργανικής ύλης και η διάβρωση μετατρέπουν σταδιακά την επιφάνεια της γης σε αφιλόξενη. Το αποτέλεσμα είναι η εξάντληση των υδατικών αποθεμάτων, η αύξηση των πλημμυρικών φαινομένων, ακόμα και η εκδήλωση κατολισθήσεων.
Ανθρώπινες συνέπειες: από τη φτώχεια στην αστάθεια
Η ερημοποίηση και η ξηρασία επηρεάζουν άμεσα τη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή, οδηγώντας σε απώλεια εισοδήματος για εκατομμύρια ανθρώπους, κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών, έως το 2050 σχεδόν το 50% της παγκόσμιας γεωργικής γης μπορεί να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα λόγω ξηρασίας.
Ειδικά στην Αφρική, όπου πολλές περιοχές εξαρτώνται από την εποχική γεωργία, η παρατεταμένη ξηρασία μπορεί να εξαλείψει μέσα σε λίγους μήνες τις προσπάθειες ετών για βιώσιμη ανάπτυξη. Το ίδιο ισχύει και για περιοχές της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, όπου η αγροτική οικονομία είναι η ραχοκοκαλιά του κοινωνικού ιστού.
Ο πλανήτης σε κόκκινο συναγερμό
Η ερημοποίηση δεν είναι απλώς ένα τοπικό φαινόμενο. Ο ΟΗΕ προειδοποιεί πως αν συνεχιστεί η παρούσα πορεία, έως και 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως θα επηρεαστούν άμεσα ή έμμεσα από την υποβάθμιση των εδαφών. Το 1/3 της επιφάνειας της γης ήδη υπόκειται σε υψηλό κίνδυνο, με τη Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και την υποσαχάρια Αφρική να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή.
Ένας παγκόσμιος συντονισμός για μια τοπική λύση
Η 17η Ιουνίου έχει καθιερωθεί από τον ΟΗΕ ως Παγκόσμια Ημέρα για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης και της Ξηρασίας, αναγνωρίζοντας την ανάγκη συλλογικής δράσης. Περισσότερες από 200 χώρες συντονίζουν τις πολιτικές τους μέσα από διεθνή πρωτόκολλα, επενδύοντας σε πράσινες υποδομές, συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και ενίσχυση της ανθεκτικότητας των αγροτικών κοινοτήτων.
Η αναστροφή της ερημοποίησης απαιτεί αλλαγή στον τρόπο που χρησιμοποιούμε τη γη, ενίσχυση των ανθεκτικών καλλιεργειών, υιοθέτηση βιώσιμων αγροτικών πρακτικών και καλύτερη διαχείριση του νερού.
Το στοίχημα του μέλλοντος
Η ξηρασία δεν είναι φαινόμενο του μέλλοντος. Είναι ήδη εδώ, και εξελίσσεται ραγδαία. Η απώλεια γόνιμης γης, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος και η ανασφάλεια τροφίμων απειλούν την παγκόσμια πρόοδο και σταθερότητα. Όσο η κλιματική κρίση επιταχύνεται, τόσο περισσότερο η προστασία της γης και του νερού γίνεται προϋπόθεση επιβίωσης.
Η αντιμετώπιση της ξηρασίας δεν είναι απλώς περιβαλλοντική πρόκληση. Είναι πολιτική απόφαση, οικονομική στρατηγική και, κυρίως, πράξη δικαιοσύνης απέναντι στις επόμενες γενιές.