Η ιδέα ότι το ελεύθερο εμπόριο είναι πάντα και παντού ωφέλιμο, είναι μια θεωρητική κατασκευή χωρίς πρακτική εφαρμογή στις παγκόσμιες πραγματικότητες του 21ου αιώνα. Οι ΗΠΑ οι θεματοφύλακες του ελεύθερου εμπορίου, είχαν εισαγωγές το 2024 $4,11 τρις και εξαγωγές $3,19 τρις είχαν εμπορικό έλλειμα $1,21 τρισ. Αφαιρώντας το πλεόνασμα των υπηρεσιών ($295 δις) το καθαρό έλλειμα ήταν $917 δις. Το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ με την ΕΕ το 2024 ήταν $236 δισ., μείον πλεόνασμα υπηρεσιών ΗΠΑ $75 δις, άρα καθαρό έλλειμμα Ε.Ε. με ΗΠΑ $161 δισ. Οι ΗΠΑ αγοράζουν το 10% των εισαγωγών τους από την ΕΕ.
Οι αθέμιτες πρακτικές ορισμένων ασιατικών οικονομιών —κυρίως της Κίνας με εμπορικό πλεόνασμα περίπου 1,3 τρισ. το 2024— συνίστανται σε επιδοτήσεις κρατικών επιχειρήσεων, ποσοστώσεις εισαγωγών, διαρκή υποτίμηση του εθνικού νομίσματος, κεφαλαιακούς ελέγχους, ευνοϊκή πρόσβαση σε υποδομές και φθηνή γη, ακόμα και οι περιβαλλοντικές εξαιρέσεις, είναι μορφές έμμεσης επιδότησης και τιμές εξαγωγών κάτω του κόστους. Το τελικό αποτέλεσμα είναι φθηνό κόστος για τον εξαγωγέα που συσσωρεύει τεράστια εμπορικά πλεονάσματα, και άνισος ανταγωνισμός για τον παραγωγό της χώρας που εισήγαγε αυτά τα αγαθά. Οπότε η παγκοσμιοποίηση αλλάζει!
Η συμφωνία ΕΕ-ΗΠΑ περιλαμβάνει δασμούς 15% στους Ευρωπαίους, υπόσχεση αγοράς αμερικανικής ενέργειας αξίας $750 δις (σήμερα αγοράζουν LNG $80 δις και θα αυξηθεί στα $250 δισ.) και επένδυσεις $600 δισ., (από 100 δισ. ετησίως που γινόταν μέχρι σήμερα) μια πολύ μεγάλη συμφωνία, τη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα. Η ΕΕ θα συνεργαστεί με τις ΗΠΑ σε τομείς όπως η αμοιβαία αναγνώριση προτύπων τηλεπικοινωνιών, η κυβερνοασφάλεια, ώστε τα δίκτυα και ο εξοπλισμοί να συνεργάζονται μεταξύ τους. Θα απλοποιήσουν τις διαδικασίες πιστοποίησης για το χοιρινό και τα γαλακτοκομικά και περιλαμβάνονται πολλές τεχνικές λεπτομέρειες, συμπεριλαμβανομένων των μη δασμολογικών εμποδίων.
Οι δασμοί αναγκάζουν όσους είναι απρόθυμοι να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Οι ΗΠΑ για 70 χρόνια, ακολούθησαν μια εμπορική πολιτική που ίσως κάποτε είχε νόημα, αλλά το τελικό αποτέλεσμα ήταν, ότι οι άλλες χώρες είχαν υψηλότερους δασμούς και μη δασμολογικά εμπόδια στις εισαγωγές από τις ΗΠΑ. Η ανοιχτή οικονομία των ΗΠΑ, οδήγησε σε μαζική μεταφορά βιομηχανικής παραγωγής και θέσεων εργασίας σε άλλες χώρες. Αυτό αντιστρέφεται τώρα μέσω των εμπορικών συμφωνιών επιτυγχάνοντας διακανονισμούς με χώρες που είναι ωφέλιμοι και για τις δύο πλευρές δηλαδή: οι ΗΠΑ επιβάλουν ένα επίπεδο δασμών, και οι άλλες χώρες ανοίγουν τις αγορές τους για τις εξαγωγές των ΗΠΑ. Έτσι μειώνουν τα εμπορικά ελλείμματα, δημιουργείται βιομηχανική άνθηση. Πρόκειται ξεκάθαρα για τεράστια καθαρά οφέλη για τις ΗΠΑ.
Η ΕΕ θα μειώσει τους δασμούς, θα αποδεχθεί ορισμένα στοιχεία των αμερικανικών προδιαγραφών για αυτοκίνητα, θα μειώσει τους δασμούς σε όλα τα βιομηχανικά αγαθά που εξάγονται από τις ΗΠΑ — χημικά, ιατρικές συσκευές κ.ά., θα μειώσει τους δασμούς σε αρκετά αγροτικά προϊόντα που παράγονται στις ΗΠΑ, και οι ΗΠΑ διατηρούν δασμούς 15% στις εισαγωγές από την ΕΕ, για να μειώσουν το εμπορικό έλλειμμα των $161 δισ. με την ΕΕ. Η Πρόεδρος της ΕΕ κ. Φον Ντερ Λάιεν είπε ότι αυτή η συμφωνία αφορά την εξισορρόπηση του εμπορίου, αναγνωρίζοντας τη νομιμότητα της αμερικανικής θέσης για να λάβει μέτρα να μειώσει το εμπορικό έλλειμμα. Οι ΗΠΑ τόνισαν ότι οι χώρες της ΕΕ πρέπει να προστατεύουν τις αγορές τους και να λύνουν ζητήματα υπερπροσφοράς ή φθηνών εισαγωγών από τρίτες χώρες. Οι ΗΠΑ επίσης θέλουν να αφαιρεθούν οι φόροι ψηφιακών υπηρεσιών.
Η ΕΕ θα αυξήσει τις εισαγωγές τις από τις ΗΠΑ άρα θα χάσει το πλεόνασμα των 161 δισ. με τις ΗΠΑ. Θα πρέπει να μειώσει κατά αντίστοιχο ποσό το έλλειμα των 303 δισ. με την Κίνα για να μην έχει απώλειες σε εκροές χρημάτων. Οι ΗΠΑ αποδεικνύουν ότι στην προσπάθεια καταπολέμησης των αθέμιτων πρακτικών στο διεθνές εμπόριο, εξασφαλίζουν αύξηση των εξαγωγών τους αλλά η ΕΕ δεν προστατεύεται από τον αθέμιτο ανταγωνισμό που ήδη υπόκειται από άλλες χώρες. Οπότε, η ΕΕ θα παραμείνει μόνη της στην αντιμετώπιση των εμπορικών της ελλειμμάτων κυρίως με αυτό της Κίνας (€303 δις).
Εκτός από τις ΗΠΑ, που έχουν παγκόσμιο εμπορικό έλλειμμα $1,211 δισ, υπάρχουν και άλλες χώρες με εμπορικά ελλείμματα όπως, Ινδία: $245,5 δισ., Ηνωμένο Βασίλειο: $233,1 δισ., Γαλλία: $82,3 δις., Φιλιππίνες: $65.9 δισ., Ιαπωνία: $47.9 δισ., Ισπανία: $37.5 δισ. κλπ.
Οι ΗΠΑ προχωρούν τους τελευταίους τρεις μήνες αναδιαμορφώνοντας το παγκόσμιο εμπόριο. Έχουν συμφωνίες με την Ε.Ε., την Ιαπωνία και άλλους εταίρους, άρα μπαίνουν σε συνομιλίες με την Κίνα με ισχυρό χαρτί. Οι συνομιλίες είναι πάντα εποικοδομητικές αλλά μην περιμένουμε κάποια τεράστια συμφωνία άμεσα, αλλά συνεχή πρόοδο, έλεγχο της εφαρμογής, ροή κρίσιμων πρώτων υλών και θεμέλια για ισορροπημένο εμπόριο στο μέλλον.
Οι ΗΠΑ όμως επιδιώκουν να πάρουν καλύτερη συμφωνία από την Κίνα αν δεν μπλέξουν όλες τις άλλες χώρες. Πιστεύουν ότι οι συμμαχικές και οι αντίπαλες χώρες πρέπει να αντιμετωπίζονται διαφορετικά και τώρα διαπραγματεύονται μια συμφωνία με την Κίνα — ακόμα και να τους πουλούν ημιαγωγούς (τσίπ) προκειμένου να τους αναγκάσουν αν ακολουθούν τις προδιαγραφές και τα στάνταρτ των ΗΠΑ. Έτσι θα αυξηθεί το εμπόριο με την Κίνα, ενώ το αφήγημα ήταν ότι θα αποσυνδεθεί η Δύση από την Κίνα, αλλά τώρα θα υπάρξουν περισσότερες αγορές από την Κίνα από ποτέ. Οταν η Αμερική κερδίζει, η αμερικανική τεχνολογία γίνεται το παγκόσμιο πρότυπο, και αυτό εξηγεί γιατί θα ωφελούσε τις ΗΠΑ να εξάγουν τα τσιπ της Nvidia στην κινεζική αγορά.
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Επιστημονικών Δεδομένων