Από τη Λισαβόνα έως το Ταλίν και την Αθήνα, οι Ευρωπαίοι πολίτες βρίσκονται αντιμέτωποι με εκρηκτικές αυξήσεις στις τιμές των κατοικιών, σε μία κρίση που επηρεάζει πλέον όχι μόνο τα χαμηλά, αλλά και τα μεσαία εισοδήματα. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, οι Βρυξέλλες ετοιμάζονται να εγκρίνουν το πρώτο στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχέδιο για οικονομικά προσιτή στέγη, σηματοδοτώντας μια ουσιαστική στροφή πολιτικής.
Σε συνέντευξή του στο Politico, ο Ευρωπαίος επίτροπος Στέγασης, Νταν Γιόργκενσεν, χαρακτηρίζει την κατάσταση χωρίς περιστροφές: «Πρόκειται για μια πραγματική κρίση και δεν αρκεί απλώς να μιλάμε για αυτήν». Την ίδια στιγμή, και η Ελλάδα επιχειρεί να θωρακιστεί απέναντι στη στεγαστική πίεση, με την κυβέρνηση να προσανατολίζεται κυρίως στην αύξηση της προσφοράς κατοικιών στην αγορά.
Χρήμα, εργαλεία και διαφάνεια για προσιτή στέγη
Το ευρωπαϊκό σχέδιο φιλοδοξεί να απελευθερώσει δημόσιους πόρους για την κατασκευή νέων κατοικιών, να ενισχύσει τη διαφάνεια στην αγορά ακινήτων και να δώσει σε περιφερειακές και τοπικές αρχές εργαλεία περιορισμού των βραχυχρόνιων μισθώσεων, οι οποίες επιτείνουν τη στεγαστική έλλειψη σε πολλές πόλεις.
Όπως εξηγεί ο Γιόργκενσεν, «το σχέδιο θα είναι ένας συνδυασμός συγκεκριμένων δράσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και συστάσεων που μπορούν να εφαρμόσουν τα κράτη-μέλη», με στόχο να υπάρξει ουσιαστική αλλαγή στην πράξη, χωρίς η Κομισιόν να υπερβεί τον ρόλο της σε έναν τομέα όπου παραδοσιακά δεν έχει άμεση αρμοδιότητα.
Ο επίτροπος προειδοποιεί, ωστόσο, ότι η αδράνεια τροφοδοτεί τη ρητορική των δεξιών λαϊκιστών, οι οποίοι έχουν ήδη κεφαλαιοποιήσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια σε χώρες όπως η Ολλανδία και η Πορτογαλία. «Η ΕΕ δεν είχε μέχρι σήμερα σημαντικό ρόλο στη στέγαση. Αυτό πρέπει να αλλάξει», σημειώνει.
Αλλαγή στους κανόνες κρατικών ενισχύσεων
Η πιο άμεση και χειροπιαστή πρωτοβουλία αφορά την αναθεώρηση των κανόνων κρατικών ενισχύσεων, ώστε τα κράτη-μέλη να μπορούν να χρηματοδοτούν την κατασκευή προσιτών κατοικιών όχι μόνο για χαμηλόμισθους, αλλά και για τα μεσαία εισοδήματα, τα οποία πλέον αποκλείονται από την αγορά.
Η αλλαγή αυτή αντανακλά την πραγματικότητα ότι το κόστος στέγασης έχει ξεφύγει από κάθε ιστορικό μέσο όρο, καθιστώντας την κατοικία απρόσιτη για ευρύτατα κοινωνικά στρώματα.
Βραχυχρόνιες μισθώσεις και αισχροκέρδεια
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στο φαινόμενο των βραχυχρόνιων μισθώσεων, που σε πόλεις όπως η Βαρκελώνη, η Φλωρεντία και η Πράγα αντιστοιχούν έως και στο 20% του συνολικού στεγαστικού αποθέματος. Ο Γιόργκενσεν ξεκαθαρίζει ότι δεν ζητά την απαγόρευσή τους, αναγνωρίζοντας πως προσέφεραν εισόδημα σε νοικοκυριά και εναλλακτικές επιλογές στους ταξιδιώτες. Ωστόσο, παραδέχεται ότι εξελίχθηκαν σε «μηχανή παραγωγής χρήματος», απομακρυνόμενες από τον αρχικό τους σκοπό.
Η τελική απόφαση για περιορισμούς θα παραμείνει στις εθνικές και τοπικές αρχές, με την Κομισιόν να παρέχει εργαλεία και όχι υποχρεώσεις.
Παράλληλα, το σχέδιο εισάγει μηχανισμούς παρακολούθησης της κερδοσκοπίας και της χρηματιστικοποίησης της κατοικίας. Ο επίτροπος τονίζει ότι «η στέγη δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται σαν χρυσός ή Bitcoin», υπογραμμίζοντας πως η αξιοπρεπής κατοικία αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Αναγνωρίζει, ωστόσο, ότι η πολιτική σύγκρουση γύρω από τη ρύθμιση της αγοράς ακινήτων παραμένει έντονη.
Κατασκευές, άστεγοι και αρμοδιότητες
Το πακέτο περιλαμβάνει επίσης νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για τις κατασκευές, με στόχο τη μείωση της γραφειοκρατίας και τη θέσπιση κοινών προτύπων, ώστε υλικά που παράγονται σε ένα κράτος-μέλος να μπορούν να χρησιμοποιούνται εύκολα σε έργα στέγασης σε άλλο.
Παράλληλα, δρομολογείται πρωτοβουλία για την αντιμετώπιση των αναγκών περισσότερων από ενός εκατομμυρίου αστέγων στην Ευρώπη, πολλοί εκ των οποίων δεν είναι πολίτες των χωρών όπου διαμένουν. «Μιλάμε για ανθρώπους που αξίζουν βοήθεια και συμπόνια», τονίζει ο Γιόργκενσεν.
Ο ίδιος επισημαίνει ότι η Κομισιόν δεν επιχειρεί αρπαγή αρμοδιοτήτων, αλλά καλύπτει κενά όπου μέχρι σήμερα «δεν κάναμε τίποτα, ενώ μπορούσαμε». Παρότι μεγάλο μέρος του σχεδίου θα έχει τη μορφή συστάσεων, προειδοποιεί ότι η αδράνεια θα έχει πολιτικό κόστος.
«Είτε οι ηγέτες θα πάρουν σοβαρά τη στεγαστική κρίση, είτε θα αποδεχθούν ότι παραδίδουν την εξουσία στους λαϊκιστές», καταλήγει, στέλνοντας σαφές μήνυμα σε κυβερνήσεις και θεσμούς σε όλη την Ευρώπη.