Καθώς οι δημοσιονομικές πιέσεις εντείνονται διεθνώς, από τη γήρανση του πληθυσμού μέχρι τα επιβαρυμένα κρατικά ταμεία μετά την πανδημία, οι κυβερνήσεις στρέφουν το βλέμμα τους στα συνταξιοδοτικά ταμεία ως πιθανή πηγή ρευστότητας. Τα ταμεία αυτά έχουν εξελιχθεί σε έναν από τους μεγαλύτερους επενδυτικούς «παίκτες» παγκοσμίως, γεγονός που τα καθιστά ελκυστικό στόχο για πολιτικές παρεμβάσεις.
Από το 2003, τα περιουσιακά στοιχεία των συνταξιοδοτικών ταμείων στις χώρες του ΟΟΣΑ έχουν υπερτριπλασιαστεί, φθάνοντας τα 63,1 τρισ. δολάρια το 2024. Η εκτόξευση αυτών των μεγεθών συμπίπτει με μια περίοδο κατά την οποία πολλά κράτη αντιμετωπίζουν υψηλά επίπεδα χρέους και αναζητούν νέους τρόπους χρηματοδότησης των πολιτικών τους προτεραιοτήτων. Αυτή η πραγματικότητα έχει καταστήσει τα συνταξιοδοτικά ταμεία ευάλωτα στον «πειρασμό» της κρατικής παρέμβασης.
Ωστόσο, η επιβολή κατευθυνόμενων επενδύσεων μπορεί να κλονίσει τη λεπτή ισορροπία μεταξύ ρίσκου και απόδοσης, στην οποία βασίζεται η μακροχρόνια βιωσιμότητα των ταμείων.
«Τα συνταξιοδοτικά ταμεία έχουν πλέον γιγαντωθεί και οι κυβερνήσεις βρίσκονται αντιμέτωπες με οικονομικές πιέσεις… γίνεται όλο και πιο δελεαστικό να σκεφτούν ότι μπορούν να τα προσανατολίσουν προς διαφορετικούς πολιτικούς στόχους», σημείωσε στο CNBC ο Σεμπαστιάν Μπετερμιέ, επικεφαλής του International Centre for Pension Management (ICPM).
Το παγκόσμιο χρέος παραμένει κοντά σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, ξεπερνώντας το 235% του παγκόσμιου ΑΕΠ, σύμφωνα με το ΔΝΤ. Σε αυτό συνέβαλαν οι δαπάνες της πανδημίας, όπως οι επιδοτήσεις και τα προγράμματα στήριξης, αλλά και οι αυξημένοι τόκοι εξυπηρέτησης δανείων. Σε αυτό το πλαίσιο, αρκετές κυβερνήσεις επιχειρούν ήδη να χρησιμοποιήσουν φορολογικά κίνητρα ή ρυθμιστικές επιταγές, ώστε να κατευθύνουν τις επενδύσεις των ταμείων σε εθνικές προτεραιότητες.
Παραδείγματα κρατικής παρέμβασης
Στην Αυστραλία, ο υπουργός Οικονομικών Τζιμ Τσάλμερς έχει προτείνει το εθνικό συνταξιοδοτικό ταμείο – αξίας 4,3 τρισ. δολαρίων – να ενισχύσει τις επενδύσεις του σε εγχώριες υποδομές και στέγη.
Στην Ιαπωνία, βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος ζήτησαν από το μεγαλύτερο ταμείο της χώρας να αυξήσει την έκθεσή του σε επενδύσεις venture capital.
Παρόμοιες συζητήσεις βρίσκονται σε εξέλιξη σε Βρετανία και Μαλαισία, όπου οι κυβερνήσεις επιδιώκουν μεγαλύτερη στήριξη σε εσωτερικές αναπτυξιακές ανάγκες.
Η τάση αυτή, όμως, εγείρει ερωτήματα για την ανεξαρτησία και την απόδοση των ταμείων. Η υπερβολική συγκέντρωση επενδύσεων σε εγχώριους κλάδους μπορεί να περιορίσει τη διαφοροποίηση των χαρτοφυλακίων και να εκθέσει τους ασφαλισμένους σε υψηλότερο κίνδυνο. Παράλληλα, η γραμμή που χωρίζει την επενδυτική στρατηγική από την πολιτική σκοπιμότητα γίνεται όλο και πιο θολή.
Το παράδειγμα της Νότιας Κορέας το 2015 είναι χαρακτηριστικό. Το εθνικό συνταξιοδοτικό ταμείο, ως μεγάλος μέτοχος της Samsung C&T, ψήφισε υπέρ μιας αμφιλεγόμενης συγχώνευσης με την Cheil Industries. Μετέπειτα έρευνες αποκάλυψαν κυβερνητικές πιέσεις για την έγκριση της συμφωνίας, κρίσιμης για τη διατήρηση του οικογενειακού ελέγχου στη Samsung. Το αποτέλεσμα ήταν σημαντικές απώλειες για τους ασφαλισμένους, καθώς το μερίδιο του ταμείου έχασε αξία.
«Όταν παρεμβαίνεις σε ένα σύστημα που έχει σχεδιαστεί με προσοχή για να εξισορροπεί ρίσκο και απόδοση, υπονομεύεις τη λειτουργία του σε βάθος χρόνου», προειδοποιεί ο Μπετερμιέ.
Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Ντέιβιντ Κλαρκ επισημαίνει ότι η πολιτική επιρροή φθείρει τον επαγγελματισμό και την ποιότητα των επενδυτικών αποφάσεων.
Όπως αναφέρει και έκθεση της Mercer, η διατήρηση της κοινωνικής εμπιστοσύνης στο συνταξιοδοτικό σύστημα είναι κρίσιμη:
«Η σταθερότητα πλήττεται όταν οι κυβερνήσεις αυξάνουν, άθελά τους ή όχι, τη μεταβλητότητα των αγορών ή περιορίζουν το επενδυτικό περιθώριο των ταμείων».
Το διακύβευμα δεν είναι μόνο οικονομικό, αλλά θεσμικό. Όταν ένα κράτος σπάει την αρχή της μακροπρόθεσμης προστασίας του συνταξιοδοτικού κεφαλαίου προς όφελος βραχυπρόθεσμων στόχων, το κόστος το πληρώνουν οι πολίτες — όχι σήμερα, αλλά στο μέλλον.