«Η πανδημία επιτάχυνε την καινοτομία σε επίπεδα που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πριν το 2020», αυτό υποστηρίζει ο Βιχάϊ Βαιθησβάραν, αρθρογράφος του Εκόνομιστ στη Νέα Υόρκη, υπεύθυνος για τον κόσμο των επιχειρήσεων,. Και επισημαίνει ότι με το ξέσπασμα της Covid-19, οι καλύτερες εταιρίες αντέδρασαν με πρωτοφανή ευελιξία.
Του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Τα στελέχη τους και γενικότερα το προσωπικό τους, προσαρμόστηκαν στις νέες τότε συνθήκες με ταχύτητα που ήταν εντυπωσιακή. Ξαφνικά, μη κερδοφόρες επιχειρηματικές δραστηριότητες αντικαταστάθηκαν με γοργό ρυθμό από προσεγγίσεις που θεωρού¬νταν ριψοκίνδυνες στο παρελθόν, όπως οι αγορές "click and collect". Η ψηφιοποίηση επιταχύνθηκε ραγδαία, οδηγώντας σε απογείωση τομείς όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο, η online ψυχαγωγία, η τηλε-ιατρική, η ηλεκτρονική εκπαίδευση και η διανομή φαγητού. Αυτό το ξεχείλισμα ενθουσιασμού και ευ-ρηματικότητας είναι εντυπωσιακό, όμως η σκληρό αλήθεια είναι ότι ένα μεγάλο μέρος του έκλεινε μέσα του μελλοντικά προβλήματα.
Έτσι, για τις ενσωματωμένες στη διθενή αγορά εταιρείες, οι ηγεσίες τους, έπρεπε να διαχειριστούν αρκετά διλλήματα γεωπολιτικής και γεωγραφικής υφής. Ήταν ανάγκη όμως να αλλάξει και η επιτελική τους νοοτροπία και να στραφεί από την καινοτομία στον μετασχηματισμό. Στο πλαίσιο αυτό δημιουργήθηκαν και συνεχώς εξελίσσονται νέα ερωτήματα χωρίς εύκολες και οριστικές απαντήσεις.
Πρώτον, πού πρέπει να παράγουν τα προϊόντα τους οι εταιρείες; Οι εταιρείες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των πο¬λιτικών συγκρούσεων για τους δασμούς, την τεχνολογία, την κλιματική αλλαγή και τη φυλετική αδικία. Αυτό αντανακλά εν μέρει την αποτυχία των πολιτικών να ασκήσουν ηγεσία, γεγο¬νός που ενθαρρύνει τους καταναλωτές και τους υπαλλήλους να ζητήσουν από τους επικεφαλής των εταιρειών να πάρουν την πρωτοβουλία. Αντανακλά επίσης το γεγονός ότι οι εταιρείες είναι πλέον πιόνια σε ευρύτερες γεωπολιτικές μάχες - ρωτήστε σχετικά τις Huawei, TikTok, Harlev-Davidson, τους τεχνολογι¬κούς γίγαντες της Αμερικής ή τη γαλλική οινοποιία, καθώς όλοι αυτοί έχουν εμπλακεί στους εμπορικούς, φορολογικούς και τεχνολογικούς καβγάδες μεταξύ Αμερικής, Κίνας και Ευρώπης.
Σε αυτό το ταχέως μεταβαλλόμενο και αβέβαιο ρυθμιστικό περιβάλλον, η αποπαγκοσμιοποίηση φαίνεται μια προφανής απάντηση. Όμως ο Kevin Sneader, global managing partner της εταιρείας συμβούλων McKinsey, αμφισβητεί την άποψη ότι πρέπει να ανταλλαγεί η αποδοτικότητα των εφοδιασπκών αλυσίδων με την ανθεκτικότητα, υποστηρίζοντας ότι «σε βάθος χρόνου αυτό το "κόστος ανθεκτικότητας" θα αποσβεστεί από την καινοτομία», μέσα από νέους τρόπους υλοποίησης. Αυτό απαιτεί αφεντικά και διοικητικά συμβούλια εταιρειών που θα λάβουν σκληρές αποφάσεις για την τροποποίηση των παγκό¬σμιων εφοδιαστικών τους αλυσίδων, προκειμένου να γίνουν βραχύτερες, πιο γρήγορες, πιο ευφυείς και πιο ασφαλείς.
Το δεύτερο γεωγραφικής φύσης ερώτημα είναι το εξής: πού θα θέλουν οι καταναλωτές να ψωνίζουν; Η άνοδος του ηλεκτρονικού εμπορίου στη διάρκεια της κρίσης έδωσε σαφή ώθηση σε online λιανοπωλητές, όπως η Amazon, αλλά ίσως υπάρχουν και άλλοι που επωφελήθηκαν απρόσμενα από αυτό. Ο Mauro Guillen του Wharton School προβλέπει ότι εταιρείες όπως η καναδική Shopify, που λειτουργεί ως online υπηρεσία υποστήριξης για μικρότερες επιχειρήσεις, θα δώσει τη δυνατότητα για βιώσιμο ηλεκτρονικό εμπόριο «σε ακτίνα 40 χλμ. από το σπίτι σας, κάτι που δεν υπήρχε στο παρελθόν». Στην Αμερική και τη Βρετανία, χώρες με ισχυρή ψηφιακή υποδομή αλλά υπο-ανεπτυγμένο ηλεκτρονικό εμπόριο σε σύγκριση με την Κίνα, η μετάβαση στις online αγορές μπορεί να αποδειχθεί μόνιμη.
Ωστόσο, το τοπίο διαφέρει πολύ ανά οικονομικό κλάδο και αγορά. Αν και το 60% των Ιταλών ψώνισε online κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μόνο 10% αυτών βρήκε την εμπειρία ικανοποιητική. Σε πολλά μέρη της ηπειρωτικής Ευρώπης που διαθέτουν υποδεέστερη υποδομή για παραδόσεις και online συνεργασία, κάποιοι από τους καταναλωτές θα επιστρέψουν στις αγορές εκ του σύνεγγυς μετά την πανδημία.
Το πιο δύσκολο ερώτημα: πού πρέπει να εργάζονται οι υπάλληλοι; Η απομακρυσμένη εργασία, την οποία επέ¬βαλε η πανδημία στις εταιρείες, αποδείχθηκε δημοφιλής. Ο Jonas Prising, το αφεντικό της συμβουλευτικής εταιρείας ανθρώπινου δυναμικού Manpower, λέει ότι οι πελάτες του καταγράφουν μεγάλη ικανοποίηση των εργαζομένων τους και απρόσμενα ισχυρή παραγωγικότητα. «Η στροφή προς την απομακρυσμένη μίσθωση εργασίας μάς απελευθερώνει ως προς το να εκμεταλλευθούμε ένα ολόκληρο νέο επίπεδο τα¬λέντου και σίγουρα θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη ποικιλομορ¬φία στις προσλήψεις», λέει ο David McCormick, διευθύνων σύμβουλος της Bridgewater.
Σύμφωνα με τη συμβουλευτική εταιρεία KPMG, σχεδόν τα τρία τέταρτα των διευθυνόντων συμβούλων συμφωνούν σε αυτό.
Έστω και έτσι, η απομακρυσμένη εργασία μπορεί να απο¬δειχθεί δίκοπο μαχαίρι. Ο Gary Hamel του London Business School λέει ότι μπορεί να μεγεθύνει προβλήματα διοίκησης, όπως αυταρχικά αφεντικά, υπερβολική γραφειοκρατία και αντίδραση σε νέες ιδέες. Ο Christian Ulbrich, CEO της JLL, ενός κολοσσού της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας, θεωρεί ότι οι υπάλληλοι που έχουν διαμορφώσει αξιοπρεπώς ένα γραφείο κατ' οίκον, ή που παράλληλα πρέπει να φροντίζουν κάποιον, δεν θα θέλουν να ξαναγυρίσουν στο γραφείο.
Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα. Πολ¬λοί επικεφαλής επιχειρήσεων είναι λιγότερο αποτελεσματικοί στην ηλεκτρονική επικοινωνία σε σχέση με την κατά πρό¬σωπο, και όσο παρατείνονται οι αποστάσεις τόσο ενισχύεται η απομόνωση μεταξύ των τμημάτων και εδραιώνεται η δύναμη των ελίτ. Στους νεότερους υπαλλήλους ήδη λείπει η κοινωνι¬κοποίηση στην εργασία. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία θα κουρα¬στούν να είναι καρφωμένοι σε οθόνες σε άβολα διαμερίσματα - ιδίως εάν οι συσκέψεις μέσω Zoom αρχίσουν να εισβάλ¬λουν στα βράδια τους και τα Σαββατοκύριακα τους. Ακόμα και ένα ανώτερο εκτελεστικό στέλεχος σε τεχνολογικό γίγαντα, που αναπτύσσει λογισμικό για απομακρυσμένη συνεργασία, λαχταρά τις εποχές με τις δια ζώσης συνεδρίες ανταλλαγής ιδεών και το κους κους στον ψύκτη.
Συνεπώς, τα αφεντικά πρέπει να προετοιμάζουν τον εαυτό τους και τις εταιρείες τους για ένα υβριδικό μέλλον που θα συνδυάζει εξ αποστάσεως εργασία, μικρότερα γραφεία και κόμβους συνεργασίας σε δορυφορικές τοποθεσίες, θα πρέπει να προσαρμόσουν το στυλ με το οποίο ασκούν διοίκηση και να δώσουν περισσότερη προσοχή στο ηθικό και την ευεξία. Σε μια έρευνα της KPMG σε επικεφαλής επιχειρήσεων, το «ρίσκο του ταλέντου» εκτοξεύθηκε από τη θέση 12 στην προ πανδημίας λίστα των κινδύνων για τη μακροπρόθεσμη ανά¬πτυξη στη θέση 1. Αυτό σημαίνει ότι τα αφεντικά που θέλουν οι εταιρείες τους να βγουν πιο δυνατές από την κρίση θα πρέ¬πει να είναι έτοιμα να ανταγωνιστούν σκληρά για τα ταλέντα σε έναν κόσμο όπου έχουν έρθει τα πάνω κάτω.