Κάποτε το «πήγα για ψώνια» σήμαινε μια βόλτα στα μαγαζιά. Τώρα σημαίνει ένα scroll στο κινητό. Στην εποχή της Shein και της Temu, η αγοραστική εμπειρία έχει μετατραπεί σε ψηφιακό παιχνίδι επιβίωσης, όπου ο χρήστης είναι ο παίκτης και ο αλγόριθμος ο σκηνοθέτης.
Οι δύο πλατφόρμες δεν πουλούν μόνο ρούχα, gadgets ή αξεσουάρ. Το πραγματικό τους προϊόν είναι τα δεδομένα μας. Κάθε scroll, κάθε πάτημα, κάθε δευτερόλεπτο που καθυστερούμε πάνω σε ένα προϊόν, αποτελεί πληροφορία που τροφοδοτεί ένα εξελιγμένο σύστημα τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό προβλέπει τι θα θελήσουμε να αγοράσουμε αύριο, καθοδηγώντας μας με απόλυτη ακρίβεια.
Έρευνα του New Digital Age αποκαλύπτει ότι τέτοιες εφαρμογές καταγράφουν ακόμη και τον χρόνο παραμονής πάνω σε μια φωτογραφία, ώστε να μας «σερβίρουν» την επόμενη πρόταση που θα μας δελεάσει περισσότερο. Δεν πρόκειται για σύμπτωση, αλλά για εξατομικευμένα ψυχολογικά χτυπήματα στο υποσυνείδητο του χρήστη.
Ο ψυχολογικός μηχανισμός του “λίγο ακόμα”
Οι Shein και Temu δανείστηκαν τη λογική των social media και των video games:
-
Endless scroll: καμία σελίδα δεν τελειώνει ποτέ. Η ροή συνεχίζεται επ’ άπειρον.
-
Μικρές νίκες: κάθε κουπόνι, bonus ή «spin & win» ενεργοποιεί τη ντοπαμίνη.
-
Αίσθηση επείγοντος: ειδοποιήσεις τύπου «τελευταία τεμάχια» ή «έκπτωση για 15 λεπτά» πιέζουν ασυνείδητα τον χρήστη να αγοράσει.
Αυτά τα σχεδιαστικά τεχνάσματα, γνωστά ως dark patterns, στοχεύουν στην παράκαμψη της λογικής. Δεν ψωνίζουμε γιατί το χρειαζόμαστε, αλλά γιατί η εφαρμογή μάς έκανε να πιστέψουμε ότι χάνουμε κάτι. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση ερευνά ήδη τη Shein για τέτοιες πρακτικές.
Το “σκοτεινό” οικοσύστημα των εφαρμογών
Το δελεαστικό ξεκίνημα
Το πρώτο άνοιγμα συνοδεύεται από κουπόνια, δώρα, δωρεάν αποστολές. Είναι το λεγόμενο “foot-in-the-door”: ένα μικρό δέλεαρ που δημιουργεί εξάρτηση για μελλοντικές επιστροφές.
Ο χρόνος που πιέζει
«Flash deals», αντίστροφα χρονόμετρα και ειδοποιήσεις «τελευταία ευκαιρία». Η European Consumer Organisation αποκάλυψε ότι αυτά τα χρονόμετρα συχνά επαναφέρονται αυτόματα — μια ψευδαίσθηση επείγοντος που δεν τελειώνει ποτέ.
Η ψεύτικη κοινωνική απόδειξη
Μηνύματα όπως «1.200 αγόρασαν αυτό το προϊόν» ή «το βλέπουν τώρα 8 άτομα» δεν είναι πάντα αληθινά. Πρόκειται για προσομοιωμένα δεδομένα που δημιουργούν την αίσθηση δημοφιλίας.
Το αδύνατο “όχι”
Προσπαθείς να βγεις από την εφαρμογή και εμφανίζεται το μήνυμα: «Θες να χάσεις το δώρο σου;» ή «Απόρριψη κουπονιού 80%;». Αυτή η τακτική, γνωστή ως confirmshaming, σε κάνει να αισθάνεσαι ενοχή που δεν αγοράζεις.
Το παιχνίδι που δεν τελειώνει
Η Shein έχει mini-games, login rewards και ψηφιακά κατοικίδια, ακριβώς όπως τα video games. Το Reuters αποκάλυψε ότι αυτά αυξάνουν τον χρόνο παραμονής του χρήστη κατά 35%.
Η συνεργασία αλγορίθμου και ψυχολογίας
Οι εφαρμογές δεν βασίζονται μόνο στην τεχνολογία, αλλά και στη νευροψυχολογία.
-
Ανταμοιβή: κάθε ειδοποίηση λειτουργεί σαν μικρή δόση ευχαρίστησης.
-
Συνήθεια: μπαίνεις ξανά, «μήπως υπάρχει κάτι νέο».
-
Φόβος απώλειας: ενεργοποιεί το ένστικτο του επείγοντος.
Σύμφωνα με την Eco Stylist, το μοντέλο αυτό έχει δημιουργήσει νέο είδος ψηφιακού εθισμού, με χρήστες που μπαίνουν καθημερινά χωρίς καν να αγοράζουν – απλώς για να «δουν τι καινούργιο υπάρχει».
Το τίμημα του “δωρεάν”
Το φτηνό ρούχο των 4 ευρώ μπορεί να κοστίζει πολύ περισσότερο σε δεδομένα, χρόνο και ψυχική ενέργεια. Πίσω από την οθόνη του κινητού κρύβεται ένα παγκόσμιο δίκτυο παραγωγής υπό πίεση, με εργασιακές πρακτικές που προκαλούν αντιδράσεις, όπως προειδοποιεί η οργάνωση Freedom United.
Τι μπορεί να κάνει ο χρήστης
-
Απενεργοποιήστε τις ειδοποιήσεις “flash sales”.
-
Περιμένετε 24 ώρες πριν αγοράσετε – αν το θέλετε ακόμα, προχωρήστε.
-
Ζητήστε διαγραφή δεδομένων ή περιορισμό προσωποποίησης.
-
Επενδύστε σε λιγότερα, ποιοτικά προϊόντα και σε brands με διαφάνεια.
Η νέα πραγματικότητα του e-commerce
Το ηλεκτρονικό εμπόριο δεν είναι απλώς αγορές — είναι ψυχοτεχνολογία. Οι Shein και Temu απέδειξαν ότι μια εφαρμογή μπορεί να γνωρίζει τον χρήστη καλύτερα απ’ ό,τι γνωρίζει ο ίδιος τον εαυτό του. Δεν επηρεάζουν απλώς τη συμπεριφορά μας — τη διαμορφώνουν.
Και όσο πιο γρήγορα το κατανοήσουμε, τόσο πιο δύσκολο θα είναι να μας «αγοράσουν» με ένα ακόμα click.