Στην καρδιά της Δυτικής Αφρικής, μια σιωπηλή αλλά εκρηκτική σύγκρουση εξελίσσεται κάτω από τον καυτό ήλιο των φυτειών κακάο. Δεν υπάρχουν όπλα στα χέρια των πρωταγωνιστών, μόνο σάκοι γεμάτοι σπόρους του μαγικού φυτού, που κάποτε «υπόσχονταν» μια γλυκιά σοκολάτα.
Σήμερα όμως, αυτοί οι σπόροι μετατρέπονται σε «μαύρο χρυσό», καθώς η παγκόσμια τιμή του κακάο ξεπερνά κάθε προηγούμενο ρεκόρ και μετατρέπει τους αγρότες σε λαθρέμπορους, τις αποθήκες σε σταθμούς ξεπλύματος, και τα κρατικά σύνορα σε περάσματα παράνομου εμπορίου.
Το κακάο που άλλοτε εθεωρείτο το καύσιμο της παγκόσμιας απόλαυσης, τώρα συνδέεται με διαφθορά, παρακρατικές δομές, και σοβαρές επιπτώσεις στις οικονομίες χωρών που εξαρτώνται από την καλλιέργειά του.
Η κρίση στο κακάο δεν είναι απλώς πρόβλημα τιμών. Είναι καθρέφτης της παγκόσμιας ανισότητας, της αθέατης γεωπολιτικής και του πραγματικού κόστους της σοκολάτας που καταναλώνουμε κάθε μέρα.
Και όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν στο εκτενές ρεπορτάζ τους οι Financial Times, με τις τιμές του κακάο να έχουν τριπλασιαστεί από τις αρχές του 2023, φτάνοντας πάνω από 10.000 δολάρια ανά τόνο, ένα λαθρεμπόριο αξίας δισεκατομμυρίων ανθεί στη Δυτική Αφρική, χτυπώντας καίρια τους προϋπολογισμούς των δύο μεγαλύτερων παραγωγών παγκοσμίως: της Γκάνας και της Ακτής Ελεφαντοστού.
Λαθρεμπόριο κακάο: Το λάθος σύστημα τιμολόγησης και η «σκιά» των μεσαζόντων
Η κρατική τιμολόγηση στις δύο αυτές χώρες διατηρεί τεχνητά χαμηλές τις απολαβές των παραγωγών, με αποτέλεσμα πολλοί αγρότες να στρέφονται σε μεσάζοντες που εξάγουν τους σπόρους κακάο παράνομα σε γειτονικές χώρες, όπου πωλούνται στην ελεύθερη αγορά.
Υπολογίζεται ότι μόνο την περίοδο 2023–24, περισσότερους από 150.000 τόνους λαθραίου κακάο εξήλθαν από τη Γκάνα και 200.000 από την Ακτή Ελεφαντοστού. Οι ποσότητες καταλήγουν σε χώρες όπως το Τόγκο, η Σιέρα Λεόνε και η Γουινέα, που… ξαφνικά δηλώνουν εκρηκτική «παραγωγή».
Από το δάσος στα εργοστάσια της Ευρώπης
Οι σπόροι ξεπλένονται σε αποθήκες και επανεξάγονται ως εγχώρια προϊόντα προς την Ευρώπη, όπου καταλήγουν σε εργοστάσια επεξεργασίας στο Βέλγιο και την Ολλανδία.
«Είναι δοκιμασμένες διαδρομές», παραδέχεται πρώην trader στους FT, θυμίζοντας ότι οι ίδιες διαδρομές χρηματοδότησαν εμφυλίους πολέμους.
Παρά την αύξηση των τιμών παραγωγού —π.χ. 4.800 δολάρια ανά τόνο στη Γκάνα— οι τιμές στις γειτονικές χώρες παραμένουν σχεδόν διπλάσιες, γεγονός που καθιστά το λαθρεμπόριο εξαιρετικά ελκυστικό.
Καταστολή, διαφθορά και οικονομικά ρήγματα
Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να καταστείλουν το φαινόμενο.
Στην Ακτή Ελεφαντοστού, το λαθρεμπόριο κακάο πλέον θεωρείται «οικονομικό έγκλημα», με ειδικά δικαστήρια και νομικές εντολές.
Ωστόσο, η διαφθορά υπονομεύει κάθε προσπάθεια: πέντε υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι αποπέμφθηκαν λόγω σχέσεων με λαθρέμπορους.
«Από 5 τόνους που κατασχέθηκαν, 2… εξαφανίστηκαν», λέει πικρόχολα ο πιλότος που συντονίζει εναέριες επιχειρήσεις, καταγγέλλοντας ότι «μέρος του κράτους επωφελείται από το εμπόριο».
Ευρωπαϊκή ρύθμιση, ίσως η τελευταία ελπίδα
Από το Δεκέμβριο του 2025, η ΕΕ θα απαιτεί πλήρη ιχνηλασιμότητα για όλα τα προϊόντα κακάο (EUDR). Αν εφαρμοστεί, οι μη ανιχνεύσιμοι —δηλαδή λαθραία εξαγόμενοι— σπόροι θα αποκλείονται από την αγορά. «Θα είναι game-changer», λέει ο Douglas Lamont της Tony’s Chocolonely.
Μάχη με τον χρόνο και το ένστικτο επιβίωσης
«Οι αγρότες απλώς κάνουν ό,τι πρέπει για να επιβιώσουν», λέει ο Tony Myers, αναλυτής της αγοράς κακάο.
Όσο η τοπική τιμή παραμένει χαμηλή, τόσο περισσότεροι θα επιλέγουν τους λαθρεμπόρους.
Ο Ange-Laurent Gnagne, επικεφαλής συνεταιρισμού, προσθέτει: «Όταν ο γείτονας σου παίρνει διπλάσια τιμή, πώς να πείσεις τον παραγωγό να σου πουλήσει νόμιμα;».
Κακάο: Το νέο πεδίο σύγκρουσης διεθνούς εμπορίου και επιβίωσης
Η έξαρση του λαθρεμπορίου κακάο δεν αφορά μόνο την αγορά σοκολάτας.
Είναι μια κρίση που συνδέει οικονομικά, κοινωνικά και ηθικά νήματα σε μια περιοχή όπου το κακάο δεν είναι απλώς προϊόν – είναι εργαλείο ζωής.
Και σήμερα, η μάχη για κάθε σπόρο μόλις ξεκινά.