Οι αλλεπάλληλες κρίσεις έχουν ήδη προετοιμάσει τη μετάβαση στη νέα εποχή. Η σαρωτική επικράτηση του Τραμπ απλώς την επιταχύνει και την σηματοδοτεί. Ασφαλώς, η νέα οργάνωση του κόσμου δεν θα προκύψει αυτομάτως. Καθώς η Ανθρωπότητα θα αναζητεί νέα σχήματα σταθερότητας, το προσεχές μέλλον θα χαρακτηρίζεται από ρευστότητα, ανασφάλεια και συγκρούσεις. Προς το παρόν αναδύονται δύο τάσεις: διχοτόμηση και πολυδιάσπαση.
Το ένα στέλεχος του διεθνούς συστήματος εκφράζεται από μια σύμπλευση ανταγωνιστικών δυνάμεων, όπως η Κίνα, η Ρωσία, το Ιράν, η Ινδία και άλλοι, με μοναδικό συνεκτικό στοιχείο την εναντίωση στη Δύση. Στην προσπάθειά του να δώσει κάποια ενότητα σε αυτό το σύνολο, ο Πούτιν κινητοποιεί την ιδεολογική τεχνογνωσία της κομμουνιστικής παράδοσης. Εντούτοις, κυριαρχεί πάντα η πολυδιάσπαση ανάμεσα σε διαφορετικές νεο-αυτοκρατορικές φιλοδοξίες.
Το άλλο στέλεχος, η Δύση, διαθέτει εκ κληρονομίας περισσότερη συνοχή: ΝΑΤΟ, Ευρωπαϊκή Ένωση, ΟΟΣΑ, G7 κ.ο.κ. Πόσο θα αντέξουν οι θεσμοί αυτοί στις τάσεις απομονωτισμού και εθνικισμού, τις οποίες τροφοδοτεί η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα για το μέλλον; Χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει νόημα το ΝΑΤΟ;
συνοχή της Ευρώπης κινδυνεύει εξάλλου και από τις ενδεχόμενες αρνητικές εξελίξεις στο ουκρανικό πεδίο. Η δυτικοευρωπαϊκή κοινή γνώμη, κακομαθημένη στις δεκαετίες της ευημερίας, δεν φαίνεται διατεθειμένη να υποστεί απώλειες, ανθρώπινες ή και απλώς οικονομικές, τις οποίες συνεπάγεται η αντιπαράθεση στους ρωσικούς γεωπολιτικούς στόχους.
Εφ’ όσον η Ευρώπη διχαστεί ανάμεσα σε χώρες με πολιτική κατευνασμού και οικονομικής συνεργασίας με τη Ρωσία και όσες έχουν υποφέρει από τη ρωσική τυραννία, το ευρωπαϊκό σχέδιο θα πληγεί. Η Ευρώπη θα ολισθήσει στον κατακερματισμό των εθνικών πολιτικών.
Η απερχόμενη περίοδος υπήρξε εξαιρετικά ευνοϊκή για τα ελληνικά συμφέροντα. Η αμερικανική ηγεμονία προστάτευσε την Ελλάδα από βαλκανικές περιπέτειες και στήριξε το Οικουμενικό Πατριαρχείο από τον τουρκικό εθνικισμό και τον ρωσικό αναθεωρητισμό. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση προσέφερε οικονομική προστασία και συνέβαλε αποφασιστικά στον εκδημοκρατισμό. Τέλος, η Παγκοσμιοποίηση δημιούργησε ένα αίσιο πλαίσιο για την ελληνική ναυτιλία και την διασπορά.
Αν κυριαρχήσει ο προστατευτισμός και η πολυδιάσπαση του γεωοικονομικού χώρου, η ελληνική ναυτιλία θα βρεθεί σε δύσκολο περιβάλλον, υπό την απειλή και του ταχύτατα αυξανόμενου κινεζικού εμπορικού στόλου. Η διασπορά κινδυνεύει να βρεθεί υπό πίεση, αν κυριαρχήσουν ξενόφοβες αντιλήψεις. Η αναβάθμιση της ρωσικής επιρροής απειλεί την ευρύτερη πνευματική επιρροή του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Τέλος, το μείζον, σε ένα περιβάλλον υποβάθμισης του Διεθνούς Δικαίου και χαλάρωσης των συμμαχιών, η Ελλάδα κινδυνεύει να βρεθεί απροστάτευτη απέναντι στον τουρκικό αναθεωρητισμό.
Κατά την μέχρι πρότινος κυρίαρχη άποψη, το παραδοσιακό κράτος-έθνος είχε ξεπεραστεί. Ο νεο-φιλελευθερισμός αδυνάτισε τον οικονομικό και κοινωνικό του ρόλο· η Παγκοσμιοποίηση και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αμφισβήτησαν την πολιτική του λειτουργία. Οι νέες αβεβαιότητες επαναφέρουν όμως την προστατευτική του λειτουργία.
Ποια κατάσταση κληροδότησε το απερχόμενo status quo στο ελληνικό κράτος, την οικονομία και τον πληθυσμό του;
Η ευρωπαϊκή προστασία και βοήθεια επιδείνωσαν τον εγγενή προσοδοθηρικό χαρακτήρα της ελληνικής οικονομίας, με τα αναμενόμενα αρνητικά οικονομικά και πολιτικά αποτελέσματα: εσωστρέφεια, παρασιτισμός και διαφθορά. Η αντιμετώπιση του κράτους ως λάφυρο των συνδικαλιστικών και πελατειακών επιδιώξεων διάβρωσε τη λειτουργία του και υπονόμευσε την αξιοπιστία του. Τα στοιχεία της εθνικής ταυτότητας, η γεωπολιτική “Εικονογραφία”, απαξιώθηκαν μέσα στα πνευματικά ρεύματα της Παγκοσμιοποίησης. Η δημογραφική απομείωση και το brain drain επιδεινώνουν όλα αυτά τα προβλήματα.
Η προσαρμογή στις νέες εξωτερικές συνθήκες επιβάλλει τον ριζικό υλικό, πνευματικό και ηθικό μετασχηματισμό του Έθνους-Κράτους μας· ο Ελληνισμός, όμως, βρίσκεται ετεροχρονισμένος. Η άμετρη ένταξή του στο υλικό και πνευματικό πλαίσιο της Παγκοσμιοποίησης σήμερα λειτουργεί αρνητικά ως προς την αναγκαία προσαρμογή. Οι Έλληνες δεν έχουν έδαφος να αισθάνονται υπερήφανοι· ούτε γνωρίζουν για ποιο ιδανικό να αγωνιστούν.
Η συζήτηση για την εθνική στρατηγική υπερβαίνει την ανάλυση των αμερικανικών εκλογών. Η ιστορική καμπή επιβάλλει βαθύτατες αναθεωρήσεις.
* O Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος Καθηγητής Γεωγραφίας και Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris1)