Η συστηματική κατασκευή χιλιάδων φραγμάτων από το 1835 και μετά έχει αλλάξει τη θέση των πόλων της Γης, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Geophysical Research Letters. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα τεράστια αποθέματα νερού που συγκρατούν τα φράγματα αλλάζουν την κατανομή της μάζας στον πλανήτη, με αποτέλεσμα την αργή μετατόπιση του φλοιού της Γης σε σχέση με τον υποκείμενο μανδύα.
Ο μανδύας, που βρίσκεται κάτω από τον στερεό φλοιό, είναι πλαστικός και ημιρευστός, επιτρέποντας στο εξωτερικό κέλυφος του πλανήτη να κινείται πάνω του. Όταν μετατοπίζεται μεγάλη μάζα, όπως το νερό πίσω από φράγματα, επηρεάζεται η θέση των γεωγραφικών πόλων, εξηγούν οι επιστήμονες. «Κάθε μετακίνηση υλικών είτε στο εσωτερικό είτε στην επιφάνεια της Γης επηρεάζει τη θέση του άξονα περιστροφής σε σχέση με τον φλοιό», αναφέρει η μελέτη, εξηγώντας τη διαδικασία γνωστή ως πραγματική πολική περιπλάνηση.
Οι ειδικοί γνώριζαν ήδη ότι ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η απόσυρση μεγάλων ποσοτήτων υπόγειων υδάτων ή η τήξη των πάγων λόγω κλιματικής αλλαγής επηρεάζουν τη θέση των πόλων. Έρευνα του 2023 έδειξε ότι η άντληση νερού από το υπέδαφος την περίοδο 1993–2010 προκάλεσε μετατόπιση 80 εκατοστών, ενώ άλλη μελέτη εκτιμά ότι η συνεχιζόμενη απώλεια πάγων μπορεί να αλλάξει τη θέση των πόλων έως και 27 μέτρα ως το 2100.
Η νέα μελέτη εξέτασε 6.862 φράγματα που χτίστηκαν παγκοσμίως από το 1835 έως το 2011, με βάση μια διεθνή βάση δεδομένων για τεχνητές δεξαμενές. Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι το συνολικό νερό που συγκρατούν αυτά τα φράγματα θα μπορούσε να γεμίσει δύο φορές το Γκραν Κάνιον και έχει οδηγήσει σε πτώση της στάθμης της θάλασσας κατά περίπου 23 χιλιοστά. Σύμφωνα με τα ευρήματα, η μετατόπιση του πόλου λόγω αυτών των φραγμάτων ανέρχεται συνολικά σε 1,1 μέτρο κατά τη διάρκεια του εξεταζόμενου διαστήματος.
Δύο φάσεις μετακίνησης των πόλων
Η πρώτη φάση, από το 1835 έως το 1954, περιλαμβάνει τη μεγάλη κατασκευή φραγμάτων στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη, προκαλώντας μετατόπιση 20 εκατοστών προς τον 103ο μεσημβρινό ανατολικά, μια φανταστική γραμμή που περνά από τη Ρωσία και τη Μογγολία. Η δεύτερη φάση, από το 1954 έως το 2011, σχετίζεται με εκτεταμένα φράγματα στην Ανατολική Αφρική και την Ασία, τα οποία προκάλεσαν μετατόπιση 57 εκατοστών του Βόρειου Πόλου προς τον 117ο δυτικό μεσημβρινό, που διατρέχει τη δυτική Βόρεια Αμερική και τον Νότιο Ειρηνικό. Η συνολική πορεία δεν είναι ευθεία, αλλά παρουσιάζει αστάθεια και καμπύλες, επομένως οι μετακινήσεις δεν προστίθενται γραμμικά για να φτάσουν τα 3,7 πόδια (1,1 μ.).
Παρότι η μετατόπιση των πόλων δεν φαίνεται να έχει άμεσες συνέπειες στη λειτουργία του πλανήτη, η επίδραση των φραγμάτων στη στάθμη των θαλασσών είναι αξιοσημείωτη, εξηγεί η επικεφαλής της μελέτης, Νατάσα Βαλέντσιτς, μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Χάρβαρντ. «Δεν βρισκόμαστε σε κίνδυνο για νέα εποχή παγετώνων επειδή μετακινήθηκε ο πόλος κατά ένα μέτρο», δήλωσε, «αλλά η παρεμπόδιση του νερού από να φτάσει στους ωκεανούς έχει πραγματικές επιπτώσεις».
Η στάθμη της θάλασσας αυξήθηκε 12–17 εκατοστά κατά τον 20ό αιώνα. Περίπου το ένα τέταρτο αυτής της αύξησης δεν εμφανίζεται επειδή το νερό παρακρατείται πίσω από φράγματα. Ανάλογα με την τοποθεσία, αυτό μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τις τοπικές συνθήκες. «Αυτός είναι ένας επιπλέον παράγοντας που οι επιστήμονες πρέπει να ενσωματώνουν στα μοντέλα πρόβλεψης», υπογράμμισε η Βαλέντσιτς.