Σε έναν κόσμο όπου το GPS, τα social media και τα ψηφιακά ίχνη καταγράφουν κάθε μας κίνηση, η ιδέα της απόλυτης εξαφάνισης μοιάζει σχεδόν αδιανόητη. Κι όμως, στην Ιαπωνία υπάρχει μια μυστική κοινωνική πρακτική που την καθιστά πραγματική. Οι λεγόμενοι Johatsu –όρος που σημαίνει «εξάτμιση»– είναι άνθρωποι που επιλέγουν να εξαφανιστούν, όχι λόγω εγκλήματος, αλλά ως πράξη προσωπικής λύτρωσης.
Οι Johatsu εγκαταλείπουν συνειδητά δουλειές, οικογένειες και ταυτότητες, σβήνοντας κάθε ίχνος της προηγούμενης ζωής τους. Στην Ιαπωνία, η δημόσια ντροπή και η κοινωνική έκθεση μπορούν να γίνουν αβάσταχτες. Για κάποιους, η μόνη διέξοδος είναι η απόλυτη απόδραση.
Κάθε χρόνο, περίπου 80.000 άνθρωποι «εξαφανίζονται» σιωπηλά στην Ιαπωνία. Οι λόγοι πίσω από αυτό το φαινόμενο είναι ποικίλοι: οικονομικά αδιέξοδα, αποτυχίες σε εξετάσεις, διαζύγια, ντροπή ή ανάγκη για μια νέα αρχή. Η ιαπωνική κουλτούρα –βαθιά επηρεασμένη από τον κώδικα της τιμής– οδηγεί πολλούς στο συμπέρασμα ότι η καλύτερη απάντηση στη ντροπή δεν είναι η θεραπεία, αλλά η οριστική αποχώρηση από την κοινωνική σκηνή.
Οι επαγγελματίες της εξαφάνισης και η κοινωνική αποδοχή
Το φαινόμενο έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας υπόγειας βιομηχανίας εξαφάνισης. Οι λεγόμενοι yonige-ya, ή «εταιρείες διαφυγής», προσφέρουν υπηρεσίες όπως μετακίνηση σε άλλη πόλη, εύρεση κατοικίας και εργασίας και πλήρη «διαγραφή» από το προηγούμενο περιβάλλον του ατόμου.
Η φιλοσοφία πίσω από το να χαθείς
Σε μια εποχή όπου η ιδιωτικότητα συρρικνώνεται, η απόφαση κάποιου να χαθεί σκόπιμα μοιάζει σχεδόν επαναστατική. Για τους Johatsu, το να εξαφανιστείς δεν είναι ήττα αλλά η απόλυτη πράξη ελευθερίας. Η ζωή ξαναρχίζει από το μηδέν, χωρίς «πρέπει», χωρίς κρίση, χωρίς εξηγήσεις.
Το φαινόμενο φέρει φιλοσοφικές προεκτάσεις: η «εξαφάνιση» δεν σημαίνει απαραίτητα αποκοπή από τη ζωή, αλλά επιλογή μιας άλλης ζωής – πιο αυθεντικής, πιο ανεξάρτητης, πιο σιωπηλής.