- ●●●● Υπό αίσθημα ευθύνης ο Καραμανλής σκιαγραφεί την πορεία του, δια του πολύτομου Αρχείου του.
Ι. Την 4η Οκτωβρίου 1955 απεβίωσε ο Παπάγος. Ο βασιλεύς Παύλος, ανέθεσε στον Καραμανλή την πρωθυπουργία με εξουσία διάλυσης της Βουλής.
- ●● Παρατηρεί, ο Καραμανλής (Αρχείο 1, 262) …«… Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα ήτο δημοκρατικότερον εάν το απορφανισθέν κόμμα ανεδείκνυε τον νέον αρχηγόν του και ανετίθετο εν συνεχεία εις αυτόν η εντολή …»…
ΙΙ. Στις εκλογές της 3.11.1963 η Ένωση Κέντρου εκλέγει 138 βουλευτές, η ΕΡΕ 132.
- Ο Καραμανλής εισηγείται στον Παύλο να μη δώσει εντολή στην Ε.Κ., διότι στερείται της πλειοψηφίας της Βουλής.
Η εισήγηση δεν γίνεται δεκτή. Ο Καραμανλής την 9.11.63 παραιτείται της ηγεσίας της ΕΡΕ. Αναχωρεί στο εξωτερικό. Εγκαθίσταται στο Παρίσι.
Αδιάπτωτο, εν τούτοις, είναι το ενδιαφέρον του για τη χώρα. Συνεχώς αλληλογραφεί (και) πληροφορείται. Το Αρχείο 1963-1967 αποτελεί τον αψευδή μάρτυρα.
ΙΙΙ. Δικτατορία επιβάλλεται την 21.4.1967.
Ο Καραμανλής σε συνέντευξή του στην “Monde” της 28.11.1967 επισημαίνει …«… η Δημοκρατία εδολοφονήθη εν Ελλάδι υπό καθεστώς ελευθερίας και (-) οι συνταγματάρχες της κατάφεραν απλώς την χαριστικήν βολήν …»…
- IV. Επανέρχεται, ο Καραμανλής, με δηλώσεις του της 23.4.1973. Ζητά από την δικτατορία …«… Να καλέσει τον βασιλέα, που συμβολίζει τη νομιμότητα και να παραχωρήσει την θέση της εις μίαν έμπειρον και ισχυράν κυβέρνησιν …»…
- Ωρκίσθη την 8.10.1973 η κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Ανετράπη την 25.11.73 από τον Συνταγματάρχη Ιωαννίδη. Ακολούθησε η απόπειρα κατά Μακαρίου. Επενέβησαν οι Τούρκοι στην Κύπρο.
- V. Ως Σωτήρας την 24.7.74 αφίχθη ο Κ. Καραμανλής. Ίδρυσε τη Ν.Δ. Ακολούθησαν οι εκλογές της 17.11.74. Η Ν.Δ. κατήγαγε νίκη περήφανη. Συγκέντρωσε το 54,37%.
- VI. Ήταν τεθειμένο το ζήτημα της μορφής του πολιτεύματος.
- Η Δικτατορία είχε καταργήσει την Βασιλεία, ο Κωνσταντίνος είχε εξαρτήσει την επάνοδό του στο θρόνο από την διεξαγωγή δημοψηφίσματος γνησίου. Αυτό διεξήχθη την 8.12.74. Η Αβασίλευτη Δημοκρατία επικράτησε σε 69,2%.
- ●● Πρόκειται για το μόνο Δημοψήφισμα του οποίου δεν αμφισβητήθηκε η γνησιότητα.
Ο Καραμανλής επιγραμμάτισε …«… ο λαός απεφάνθη για πρώτη φορά ελεύθερος. Η απόφασις του πρέπει να γίνει ανεπιφυλάκτως σεβαστή από όλους του Έλληνες …»… (Αρχείο τομ. 8 σελ. 254).
VII. Ο Κ. Καραμανλής έχει εξαιρετικό πρωτείο.
Δέσποσε στην Ιστορία της χώρας επί 24 χρόνια: Δέκα ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Δέκα τέσσερα ως πρωθυπουργός.
- Του οφείλουμε ευγνωμοσύνη.
Γ.Κ. Στεφανάκης