Η Αμάντα Χούβερ είναι συντάκτρια στον τομέα της τεχνολογίας στο Business Insider, αναλύοντας τις μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου και τις τελευταίες τεχνολογικές τάσεις. Σε ανάρτησή της στο Business Insider, μοιράζεται τις απόψεις της για την επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης στις ανθρώπινες σχέσεις, εξετάζοντας αν οι ψηφιακοί «φίλοι» μπορούν να αντικαταστήσουν τις ουσιαστικές και αυθεντικές ανθρώπινες συνδέσεις.
«Ξεχάστε τους εκατοντάδες διαδικτυακούς φίλους που έχετε αφήσει πίσω από τα φοιτητικά σας χρόνια. Με βάση το πιο πρόσφατο όραμα του Μαρκ Ζούκερμπεργκ για το μέλλον, τον ελεύθερο χρόνο μας δεν θα τον περνάμε με ανθρώπους, αλλά με «φίλους» τεχνητής νοημοσύνης.
Σε μια εποχή όπου η μοναξιά αγγίζει πρωτοφανή επίπεδα, ο διευθύνων σύμβουλος της Meta δεν προβάλλει απλώς τη δύναμη της εταιρείας του να φέρνει τους ανθρώπους κοντά, αλλά και τη δυνατότητά της να στρέφει την προσοχή μας προς νέες, εικονικές κοινωνικές σχέσεις.
Στο podcast τεχνολογικού περιεχομένου του Ντουάρκες Πάτελ, ο Ζούκερμπεργκ μοιράστηκε την άποψή του πως η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να κάνει τα κοινωνικά δίκτυα «πιο διαδραστικά», μετατρέποντας τα AI chatbots σε ψηφιακούς φίλους για όσους νιώθουν κοινωνικά απομονωμένοι.
«Θα αντικαταστήσει αυτό τις ανθρώπινες, πραγματικές σχέσεις;» αναρωτήθηκε. «Η πρώτη μου σκέψη είναι πως μάλλον όχι. Οι φυσικές επαφές έχουν ανεκτίμητη αξία όταν είναι εφικτές. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πως πολλοί άνθρωποι σήμερα δεν έχουν αυτές τις σχέσεις και συχνά αισθάνονται πιο μόνοι απ’ όσο θα ήθελαν», ανέφερε ο Ζούκερμπεργκ.
Ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ δεν είναι ο μόνος που οραματίζεται ένα μέλλον όπου η τεχνητή νοημοσύνη θα «παίζει τον ρόλο» φίλων, συντρόφων, συναδέλφων ή ακόμη και γονέων. Ωστόσο, αυτή η νέα προσέγγισή του αποτελεί μια χαρακτηριστική απόπειρα αντιμετώπισης της αυξανόμενης κρίσης της μοναξιάς — μιας κρίσης που, σύμφωνα με ορισμένους, τροφοδοτείται από τις ίδιες τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης που ανήκουν στην εταιρεία του.
Οι δηλώσεις του στα κοινωνικά δίκτυα προκάλεσαν κύμα αντιδράσεων και ειρωνικών σχολίων.
Ακόμη πιο επικριτική ήταν η συγγραφέας Σαμάνθα Ρόουζ Χιλ, η οποία εργάζεται πάνω σε ένα βιβλίο για τη μοναξιά:
Οι νέοι, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του λυκείου και του κολεγίου αναγκάστηκαν να παρακολουθούν μαθήματα μέσω Zoom, τώρα επιθυμούν να συναντώνται και να κοινωνικοποιούνται στον πραγματικό κόσμο. Σύμφωνα με έρευνα του 2023 από το Axios και το Generation Lab, σχεδόν το 80% των φοιτητών δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν εφαρμογές γνωριμιών λιγότερο από μία φορά το μήνα, ή καθόλου. Επίσης, σχεδόν το 50% των εφήβων σε έρευνα του Pew Research Center το 2024 ανέφεραν ότι οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης έχουν κυρίως αρνητική επίδραση στη δική τους ηλικιακή ομάδα, με το ποσοστό αυτό να έχει αυξηθεί σε σχέση με το 32% του 2022.
Οι άμεσες κοινωνικές επαφές φαίνεται να είναι ωφέλιμες για τους νέους, καθώς όσοι συμμετέχουν σε εξωσχολικές δραστηριότητες, όπως λέσχες και αθλήματα, έχουν καλύτερους βαθμούς, υψηλότερες φιλοδοξίες και πιο θετική στάση απέναντι στο σχολείο. Αντί να χρησιμοποιούν εφαρμογές γνωριμιών, στρέφονται σε δραστηριότητες όπως ομάδες ανάγνωσης βιβλίων ή τρέξιμο, αναζητώντας αυθεντική και ουσιαστική σύνδεση. Θέλουν να κοινωνικοποιούνται και να ζουν αυθόρμητες στιγμές στην καθημερινή ζωή.
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι χιλιάδες χρήστες των πλατφορμών αυτών μας παρουσιάζουν στιγμές από τη ζωή τους, χωρίς όμως να δημιουργούμε ουσιαστικές σχέσεις με αυτούς – αντιθέτως, είναι καθαρά επιφανειακές. Ακόμα και αν έχουμε έναν ψηφιακό φίλο πάντα στη διάθεσή μας, πρόκειται για μια αλληλεπίδραση που μπορεί να προσφέρει συντροφιά, αλλά σίγουρα δεν αντικαθιστά τις αυθεντικές ανθρώπινες σχέσεις.
«Πολλές μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες προσπαθούν να μας απομακρύνουν από τις ανθρώπινες συνδέσεις και να μας κάνουν να αλληλεπιδρούμε περισσότερο με ρομπότ ή τεχνητή νοημοσύνη. Αυτά τα ρομπότ, όπως τα chatbots, είναι πάντα διαθέσιμα και δεν χρειάζονται ποτέ διάλειμμα για ύπνο ή να φροντίσουν άλλες προσωπικές υποχρεώσεις, όπως θα έκανε ένας άνθρωπος. Ένα chatbot τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να απαντήσει άμεσα στις ερωτήσεις μας και να συζητάει συνέχεια μαζί μας χωρίς να σταματά. Ωστόσο, αν οι εταιρείες δημιουργήσουν ρομπότ, τέτοια ώστε να ζητούν συνεχώς την προσοχή μας, αυτό θα μπορούσε να μας απομακρύνει ακόμα περισσότερο από τις αληθινές ανθρώπινες σχέσεις, κάνοντάς μας να επιστρέφουμε συνεχώς στις συσκευές μας για περισσότερη αλληλεπίδραση με την τεχνολογία», λέει ο Χολ.
Ο μέσος άνθρωπος περνά περισσότερη ώρα μπροστά από τις οθόνες του παρά με τους φίλους του. Παρά το γεγονός ότι η τεχνολογία υποτίθεται ότι θα μας έφερνε πιο κοντά, έχει καταλήξει να απομονώνει κάποιους από εμάς ακόμα περισσότερο. Το Facebook και το Instagram ξεκίνησαν ως πλατφόρμες μέσω των οποίων παρακολουθούσαμε τη ζωή των συμμαθητών μας. Σήμερα, έχουν εξελιχθεί σε χώρους εμπορικής εκμετάλλευσης για influencers και μάρκες, με αποτέλεσμα να εντείνεται η πίεση και η σύγκριση, κάτι που έχει συνδεθεί με ψυχικά προβλήματα και ανασφάλειες στους νέους. Το 2021, ο Ζούκερμπεργκ άρχισε να εστιάζει στο «metaverse», μια ιδέα για έναν εικονικό κόσμο όπου οι άνθρωποι θα μπορούσαν να αλληλεπιδρούν μέσα από 3D εικόνες (avatars) και να ζουν μια «ψηφιακή» ζωή, χρησιμοποιώντας ειδικά γυαλιά και άλλες συσκευές. Ωστόσο, αυτό το εγχείρημα αποδείχτηκε ακριβό και κόστισε στη Meta δισεκατομμύρια δολάρια.
Σε πολλούς φαίνεται παράξενο το γεγονός ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να γίνει ο νέος τρόπος για να αναζητούμε «σύνδεση», χωρίς όμως να συνδεόμαστε πραγματικά με άλλους ανθρώπους. Πρόσφατα, η Meta παρουσίασε μια νέα εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης που βασίζεται στην ιδέα ότι το περιεχόμενο που παράγεται από την AI δεν θα πρέπει να μένει περιορισμένο σε προσωπικές συνομιλίες, αλλά να μοιράζεται σε πιο κοινωνικά δίκτυα. Παρόλο που το Facebook ξεκίνησε με στόχο «να δώσει στους ανθρώπους τη δύναμη να μοιράζονται και να συνδέονται», η νέα αποστολή της Meta είναι να «χτίσει το μέλλον της ανθρώπινης σύνδεσης μέσα από την τεχνολογία».
Τα chatbots που έχουν δημιουργηθεί από τη Meta αντιμετωπίζουν ήδη σοβαρά προβλήματα. Δημοσιογράφοι ανακάλυψαν ότι μπορούσαν να ισχυρίζονται ψευδώς στο Instagram ότι είναι πιστοποιημένοι θεραπευτές ή να συμμετέχουν σε σεξουαλικές συνομιλίες με ανήλικους χρήστες. Εκπρόσωπος της Meta μου είπε ότι τα chatbot αυτά είναι «σαφώς επισημασμένα» και συνοδεύονται από μια δήλωση αποποίησης ευθυνών, η οποία διευκρινίζει ότι οι απαντήσεις προέρχονται από τεχνητή νοημοσύνη. Η Meta ανέφερε ότι οι ακατάλληλες συζητήσεις με τα chatbots δεν είναι πραγματικές, αλλά προέρχονται από χρήστες που προσπαθούν να κάνουν «κατάχρηση» του συστήματος. Μου ανέφερε επίσης, ότι έχουν ληφθεί πρόσθετα μέτρα για να περιοριστούν οι παραβατικές ενέργειες.
Ο Ζούκερμπεργκ είπε σε συνέντευξή του ότι ο μέσος Αμερικανός έχει μόνο τρεις φίλους – ή και λιγότερους, ενώ στην πραγματικότητα θα μπορούσε να έχει μέχρι και 15. Δεν είναι σαφές από πού προέρχεται αυτό το νούμερο, αλλά είναι γεγονός ότι η μοναξιά αποτελεί σοβαρό ζήτημα. Σε έρευνα του 2023, το 38% των ενηλίκων στις ΗΠΑ δήλωσε ότι έχει «μέχρι πέντε φίλους», ενώ το 8% ανέφερε ότι δεν έχει «κανέναν». Όσο μεγαλώνουν οι άνθρωποι, τόσο πιθανότερο είναι να έχουν περισσότερους φίλους — το 50% των ερωτηθέντων που ήταν άνω των 60 δήλωσαν ότι έχουν «πέντε ή και περισσότερους». Αντίθετα, μόλις το 32% των νέων κάτω των 30 δήλωσαν το ίδιο. Το 2023, ο Βίβεκ Μούρθι, γενικός χειρουργός στις ΗΠΑ, χαρακτήρισε τη μοναξιά ως «επιδημία». Σε μια έρευνα του 2024 από την Morning Consult για την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, το 30% των ενηλίκων δήλωσε ότι αισθάνονται μοναξιά τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, ενώ το 10% δήλωσαν ότι το βιώνουν καθημερινά.
Το Facebook δεν ευθύνεται άμεσα για την «επιδημία της μοναξιάς», όμως συχνά έβαζε στο επίκεντρο την ποσότητα των επαφών μας και όχι την ποιότητα. Καθώς οι άνθρωποι περνούσαν ολοένα και περισσότερο χρόνο μόνοι, τα «likes» και οι ειδοποιήσεις για να ευχηθείς «χρόνια πολλά» σε κάποιον, αντικαθιστούσαν την πραγματική επικοινωνία, όπως ένα τηλεφώνμα.
Προσωπικά, υπήρχαν στιγμές που το Facebook μου φάνηκε χρήσιμο. Είχα συμμετάσχει σε μια ομάδα για τους νεοεισερχόμενους φοιτητές του πανεπιστημίου μου, όπου γνώρισα συμφοιτητές, αναζήτησα πιθανούς συγκάτοικους και άτομα της ίδιας σχολής, πριν καν φτάσω στην πανεπιστημιούπολη. Ήταν επίσης ένας εύκολος τρόπος να μάθω για εκδηλώσεις σε μια νέα πόλη ή να στείλω προσκλήσεις για κάποια συνάντηση ή πάρτι.
Αλλά σε μεγάλο βαθμό, το Facebook έκανε ελάχιστα πράγματα για να αναπτύξει ή να διατηρήσει ουσιαστικές συνδέσεις στην πλατφόρμα του – Έμοιαζε περισσότερο με μια προσωπική εφημερίδα, στην οποία μοιραζόμασταν νέα από το κολέγιο ή τη δουλειά, παρακολουθούσαμε πρώην φίλους ή συντρόφους και, τελικά, μαθαίναμε ποιος έκανε παιδί, ποιος αρραβωνιάστηκε ή ποιος φαινόταν ότι θα χωρίσει στο σύντομο μέλλον.
Σταδιακά, αναπτύχθηκε η πίεση να αναρτούμε περιεχόμενο που να φαίνεται «ενδιαφέρον» στους φίλους μας, αλλά και «καθώς πρέπει» για συγγενείς, όπως η θεία μας. Το αποτέλεσμα ήταν να χαθεί το αυθεντικό περιεχόμενο και να επικρατήσουν οι προσεγμένες, επιφανειακές εικόνες.
Τίποτα από αυτά δεν σημαίνει ότι οι διαδικτυακές συνδέσεις δεν μπορούν να είναι εξίσου αληθινές με τις offline. Ως έφηβη, σφυρηλάτησα την καλύτερη φιλία στο AIM με ένα κορίτσι που πήγαινε σε ένα άλλο σχολείο της πόλης μας. Μιλήσαμε μέσω chat και τελικά κανονίζαμε να βρισκόμαστε στο εμπορικό κέντρο κάθε Σαββατοκύριακο. Το Tumblr έχει καλλιεργήσει διαδικτυακές φιλίες μεταξύ ανθρώπων που έχουν διαρκέσει δεκαετίες. Οι ιστότοποι με ιστορίες φαντασίας δημιουργούν κοινότητες. Τα AI chatbots έχουν επίσης τα οφέλη τους. Οι αυτιστικοί άνθρωποι λένε ότι μπορούν να τους βοηθήσουν να εξασκηθούν στο πώς να διαχειρίζονται δύσκολες κοινωνικές καταστάσεις. Κάποιοι λένε ότι προσφέρουν χρήσιμες συμβουλές υγείας ή τους βοηθούν να προετοιμαστούν για συνεντεύξεις εργασίας.
«Όπως εξηγεί η Χάνα Κιμ, καθηγήτρια φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, οι ψηφιακές προσωπικότητες που δημιουργούνται με τεχνητή νοημοσύνη θυμίζουν φανταστικούς χαρακτήρες. Η ίδια, θέτει το εξής ερώτημα: «Μπορεί η φιλία με την τεχνητή νοημοσύνη να είναι ουσιαστική ή ικανοποιητική; Και αν ναι, θα ήταν το ίδιο ικανοποιητική όσο η αλληλεπίδραση με έναν άνθρωπο;».
Οι φανταστικοί χαρακτήρες μπορούν να μας βοηθήσουν να επεξεργαστούμε ιδέες για την κοινωνία και να μας διασκεδάσουν, αλλά δεν μπορούν να έχουν πραγματικές, ουσιαστικές σχέσεις μαζί μας. Ένα chatbot μπορεί να είναι πάντα διαθέσιμο και να δίνει όλη την προσοχή του σε εμάς, αλλά κάτι τέτοιο θα μπορούσε να διαστρεβλώσει περαιτέρω τις προσδοκίες των ανθρώπων για τους πραγματικούς τους φίλους. «Αν περιμένουμε κάτι τέτοιο από τους ανθρώπους, θα είναι αρκετά καταστροφικό», λέει η Κιμ.
Νωρίτερα φέτος, η Meta αφαίρεσε τα προφίλ του Instagram που δημιουργούσε η τεχνητή νοημοσύνη, τα οποία δεν έγιναν αποδεκτά από τους χρήστες. Ωστόσο, ο Ζούκερμπεργκ πιστεύει ότι αυτά τα συστήματα «μπορούν να εξελιχθούν και να γίνουν φίλοι μας». Για τη Meta, το βασικό ζητούμενο δεν είναι αν το Facebook, το Instagram, το metaverse ή τα AI chatbots μπορούν να μειώσουν τη μοναξιά των ανθρώπων. Αυτό που πραγματικά μετράει για την εταιρεία είναι το γεγονός ότι συνεχίζουμε να αλληλεπιδρούμε με αυτά».